________________
નયકર્ણિકા
વિશેષ જ્ઞાન થાય છે. શબ્દસમૂહના આઠ અંગોનું જ્ઞાન થયા પછી તેનો યોગ્ય રીતે ઉપયોગ કરવામાં મુશ્કેલી નડતી નથી. તેમ અમુક વચન કયા નયને – કઈ અપેક્ષાને લઈને – અવલંબીને બોલાયું છે, તેનું યથાતથ્ય જ્ઞાન થયા પછી વિકટતાવાળું જણાતું નથી. આ ઉપરથી સ્પષ્ટ થઈ આવશે કે વ્યાકરણ જેમ શબ્દજ્ઞાનનું શાસ્ત્ર છે, તેમ વિચારોનું આંતર રહસ્ય સમજવા માટે નયશાસ્ત્ર છે. અને તે નયશાસ્ત્ર (વિચાર રહસ્યનું) એક વ્યાકરણ સ્વરૂપ છે.
નયો મુખ્ય રીતે સાત છે. નૈગમનય, સંગ્રહનય, વ્યવહારનય, ઋજુસૂત્રનય, શબ્દનય, સમભિરૂઢનય અને એવંભૂતનય. આ સાત નય ઉપરાંત મુખ્ય રીતે આઠમો કોઈ અધિક નય નથી. માત્ર આ સાત નયની યથાર્થ સહાયતાથી જગતના સર્વ વિચારોનું રહસ્ય સમજી શકાય છે, એટલું જ નહિ પણ સર્વ ધર્મો, પ્રવૃત્તિઓ તથા વ્યક્તિઓનાં બંધારણોના મૂલ પાયાઓ પણ સ્પષ્ટ રીતે જણાઈ આવે છે. અર્થાત અમુક ધર્મ અથવા
વ્યક્તિની પ્રવૃત્તિ કયા હેતુને આભારી છે તેનું નયજ્ઞાનની સહાયતાથી ઉજ્વળ દર્શન થાય છે.
શ્રીમદ્ વિનયવિજયજી ઉપાધ્યાયે શ્રી મહાવીર પ્રભુની સ્તુતિરૂપે સાતે નયોનું સ્વરૂપ ઘણું સરલ રીતે, ઉદાહરણો તથા વ્યાખ્યા સહિત આ નયકર્ણિકામાં આપ્યું છે. જૈન દર્શનના અનુપમેય દ્રવ્યાનુયોગમાં પ્રવેશ કરવા ઇચ્છતા અભ્યાસીઓને આ પુસ્તક લેખકના અનુભવ પ્રમાણે તો અતિ સરલ અને ઉપયોગી સાધન પૂરું પાડે છે. વિશેષ ખૂબી એ છે કે શ્રી વીર પ્રભુની સ્તુતિ તેમાં અંતર્ગત થવાથી કંઠાગ્ર રાખવાની સુગમતા થાય છે. તથા સાથે સાથે નિયવિષયનું જ્ઞાન પણ આનુષંગિક પ્રાપ્ત થઈ આવે છે. મૂલ ગ્રંથ સંસ્કૃત ભાષામાં હોવાથી ગુજરાતી ભાષાભાષીઓમાં ઉપયોગી થાય એવા હેતુથી મૂળ પાઠ સહિત તેનો ગુજરાતી અનુવાદ હાલ પ્રકટ કરવામાં આવે છે. આ જ પુસ્તકનો અનુવાદ અંગ્રેજીમાં લેખકે તૈયાર કર્યો છે અને તે પણ લેખક તરફથી તરત પ્રગટ થશે.
૧. એક પાશ્ચાત્ય આત્મવિ કહે છે કે Key to man is his thoughts “માણસના વિચાર જાણી લેવા એ તે માણસને જાણવાની કૂંચી છે.”
