________________
ઉપોદ્ઘાત
કરીને” “આ અપેક્ષાએ,” આ પ્રકારે જોતાં,” From this stand point, by this point of view, most probably,' 34191 049152111 ઉપયોગ કરતાં જ્યાં ત્યાં જોવામાં આવે છે. ચેતન વસ્તુની એક બાજુ કે અંશ કે ધર્મ હતો, તે વિશેષ જોવા લાગ્યો કે એકને મુખ્ય કરી તેની પાસે ઉપર લખેલાં વાક્યો પ્રયોજી અમે વસ્તુના બીજા ધર્મ પણ સમજીએ છીએ એમ વાચકને કે શ્રોતાને જણાવે છે. અમેરિકાનો મહાપુરુષ એમર્સન કહે છે કે લોકો વસ્તુના બાહ્ય સ્વરૂપને જોતાં જોતાં એટલા આગળ વધ્યા છે કે હવે મનુષ્ય બુદ્ધિ ધર્મો કે પંથના દુરાગ્રહને ભેદી વસ્તુધર્મને પહોંચવાની જ.
નયનું ઉદાહરણ (ગૌણ-મુખ્યતાપૂર્વક) આપણે એક હાથીના સંબંધમાં છ આંધળા અને એક દેખતો એમ નયાભાસનું ઉદાહરણ જોયું. હવે આપણે નયનું ઉદાહરણ હાથી અને છે દેખતા સરલ પુરુષો તથા એક દેખતો વિચક્ષણ પુરુષનું જોઈએ. એક ગામમાં પૂર્વે હાથી ન આવેલ અને આવ્યો. ગામની બહાર તેને જતાં સાત પુરુષોએ જોયો. છ પુરુષો દેખતા અને સરળ સ્વભાવી હતા અને બીજો એક દેખતો અને વિચક્ષણ હતો. હાથીને જોઈને એ સાત જણામાંથી પહેલાએ કહ્યું કે એ પ્રાણી “દ્વિપ” છે, કારણ કે તે બે મોઢેથી (સૂંઢથી તેમ જ મુખથી) પાણી પીતો હતો. બીજાએ કહ્યું એ “દંતી” છે, કારણ કે એના દાંત બહાર દેખાતા હતા. ત્રીજાએ કહ્યું એ “હાથી”-હસ્તી છે, કારણ કે એના હાથ જે સૂંઢ તે વડે સર્વ કામ કરે છે. ચોથાએ મદ ઝરતું જોઈ કહ્યું કે તે “ગજ” છે. પાંચમાએ બે દાંત પર લક્ષ આપેલ તેથી કહ્યું કે આપણે એને “દ્વિરદ” કહેવો. છઠ્ઠો કહે આપણે એને સુંદર હડપચી છે તેથી કુંજર” કહેવો.
હવે પ્રિય નયાજ્ઞાનાભિલાષી બંધુઓ અને બહેનો ! જુઓ કે હાથીને આ બધા દેખતા માણસ કાંઈ દેખે છે, છતાં હાથીરૂપી એક પ્રાણી
૧. અન્ય અપેક્ષાઓને બાધ ન આવે એવી રીતના મિ. ગ્લેડૂસ્ટનનાં ભાષણો અને લેખો તથા હર્બર્ટ સ્પેન્સરના લેખોમાં ધ્યાનથી વાંચનારને આ શૈલી વિશેષે દેખાશે.
