________________
નયકર્ણિકા
પૂજ્ય પ્રભાવકો ! એક વાર નયજ્ઞાન પ્રચારવા કટિબદ્ધ થાવો. જે જે વિચારો પોતામાં તથા પરમાં પ્રવર્તતા હોય તેનું નયજ્ઞાન અનુસાર સ્પષ્ટીકરણ કરવા કોશિશ કરો. તેની સાથે જે સરિતારૂપી ધર્મપ્રવાહો શ્રી જિનદર્શનરૂપી સમુદ્રમાં પૂર્વે જણાવ્યું તેમ વહી આવતા હોય તેને સ્થાન આપવાને સમુદ્રના જેટલા જ વિશાળ અને ગંભીર હૃદયવાળા થાઓ ! એ જ એક પ્રાર્થના અને એ જ એક વિનય આપના ચરણસરોમાં આ ઉપકારક પુસ્તકના અનુવાદકનો છે.
નય અને નયાભાસ. આ તો સ્વાભાવિક છે કે જે વખતે કોઈ વસ્તુનું વાસ્તવિક જ્ઞાન ન રહે, ત્યારે તેના આભાસ માત્રને જ સર્વસ્વ માની લેવાય. હિંદમાં પણ એક વખત નયાભાસને નય માની લેવાનો સ્વભાવ હતો. યુરોપ અમેરિકામાં પણ એમ જ થતું હતું. એનું કારણ બીજું કશું નહિ પણ નયવિષયક જ્ઞાનની પૂરેપૂરી ખામીનું જ સૂચન કરે છે. સુભાગ્યે એ યુગમાં આજે અંતર પડ્યો છે. અમારો જ વાદ ખરો, અમારો જ સંપ્રદાય જ શુદ્ધનય, અમારો જ વિચાર સંગીન. આ પ્રકારનો કદાગ્રહ હાલ સમજુ લોકોમાંથી પાશ્ચાત્ય લોકની પેઠે દૂર થતો જાય છે. એ સંતોષજનક છે. નયવાદનું થોડું જ્ઞાન પ્રસરતાં સમજુ વિદ્વાનોમાં નયાભાસ સ્વયં દૂર થવા લાગ્યો છે - નયાભાસનું સ્થાન નયે લેવા માંડ્યું છે. આમ થવામાં પશ્ચિમની વિચારશીલ કેળવણી પણ ઘણે જ અંશે કારણભૂત છે. અહીં હવે નયાભાસનું લક્ષણ બાંધવું આવશ્યક છે. જે નય કિંવા અપેક્ષા બીજા નય અથવા અપેક્ષાની ના કહે, અથવા અમુક જ અપેક્ષા ખરી અને શેષ બધી અપેક્ષા ખોટી એમ ઠરાવે તેને પંડિત પુરુષો નયાભાસના નામથી ઓળખે છે. નયાભાસનું આવા પ્રકારનું કદાગ્રહી જ્ઞાન લોકોના મનમાં કેવી રીતે ઠસી જાય છે, તે આ નીચેના ઉદાહરણ પરથી સ્પષ્ટ જણાઈ આવશે. આ દાંત જૈનદર્શનમાં, લૌકિકમાં તથા ઉપનિષદોમાં પ્રચલિત જ છે.
નયાભાસનું ઉદાહરણ.
હાથી અને છ આંધળા. એક ગામમાં એક વેળા કોઈ હાથી આવી ચડ્યો. તે જોવા માટે
