________________
આ પ્રસ્તાવના
આ પ્રમાણે આ પ્રસ્તાવનાના એક અંગરૂપ વ્યાખ્યાતાનો સંક્ષિપ્ત પરિચય પૂરો થાય છે એટલે હવે હું બીજી ત્રણ બાબતો વિચારીશઃ (૧) પડશકના કર્તા હરિભદ્રસૂરિને જીવન–વૃત્તાન્ત, (૨) પાઠશકની આછી રૂપરેખા અને (૩) એને અંગેનાં આ વ્યાખ્યાન વિષેનું મારું વક્તવ્ય. આ પૈકી વચલી બાબત હું સૌથી પહેલાં હાથ ધરું છું.
ષોડશક-પ્રકરણ આ હારિભદ્રય કૃતિ વિષે મેં અનેકાન્તજયપતાકા (ખ૩ ૨)ના મારા ઉપધાત (પૃ. ૪-૪૬)માં સંક્ષિપ્ત નેંધ લીધી છે પણ એ અંગ્રેજીમાં છે એટલે આ ભાષાથી અપરિચિત જનોને ઉદ્દેશીને આ કૃતિની આછી રૂપરેખા ગુજરાતીમાં આલેખું છું.
આ સંસ્કૃતમાં પદ્યમાં “આર્યા” છંદમાં રચાયેલી નાનકડી કૃતિ છે. એ સોળ વિભાગોમાં વિભક્ત છે. દરેક વિભાગને “અધિકાર’ કહેવામાં આવ્યો છે. પહેલા પંદર અધિકારમાં સેળ મેળ પડ્યો છે,
જ્યારે સોળમામાં–છેલ્લામાં સતર પદ્ય છે. આમ પદ્યની સંખ્યાને લઈને આ કૃતિનું નામ ડિશક’ પડાયું છે એમ જોઈ શકાય છે. નામની બાબતમાં એ પૂર્વગામી સિદ્ધસેન દિવાકરની દ્વાર્વિશદકાર્નિશિંકાને અનુસરે છે. ગ્રન્થકારે પિતે આ નામ પડશકમાં તો આપ્યું નથી. પ્રત્યેક અધિકારને શિક કહેવા ઉપરાંત એ દરેકનું વિશિષ્ટ નામ છે. સેળ ડશકનાં નામ નીચે મુજબ છે –
(૧) ધર્મપરીક્ષા, (૨) દેશના કિંવા સદ્ધર્મ દેશના, (૩) ધર્મલક્ષણ, (૪) ધર્મચ્છલિંગ, (૫) કોતર– પ્રાપિ, (૬) જિનમંદિર, (૭) જિનબિમ્બ, (૮) પ્રતિષ્ઠાવિધિ, (૯) પૂજા સ્વરૂપ, (૧૦) પૂજાફલ, (૧૧) શ્રુતજ્ઞાનલિંગ, (૧૨) દીક્ષાવિકાર, (૧૩) ગુરુવિનય, (૧૪) યોગભેદ, (૧૫) ધ્યેય-સ્વરૂપ અને (૧૬) સમરસ.
૧. હરિભદ્રસૂરિની કોઈ બીજી કૃતિ સળંગ આર્યામાં રચાયેલી હોય તો તે હજી સુધી મળી આવી નથી.
