________________
પ્રસ્તાવના
૪૩
મુદ્રારાક્ષસ (અંક ૨, પૃ. ૨૧)માં સેનાના પાત્રમાં યોગચૂર્ણથી થાને વિષમિશ્રિત ઔષધને રખાતાં એ ઔષધને રંગ બદલાઈ ગયાને ઉલ્લેખ છે.
સંપ-સંપ કરનાર, વધારનાર અને ટકાવનારમાં કઈ ત્રણ વસ્તુઓ જોઈએ તે નીચે મુજબ પૃ. ૮પમાં દર્શાવાઈ છે –
(૧) ડેઈને નુકસાન ન કરવું. (૨) બીજાએ કરેલા ગુનાની ગાંઠ બાંધવી નહિ. (૩) ઉપકારને વખત જવા દે નહિ.
કુસંપનાં કારણે–(૧) આ પણ પિતાના) ગુનાને ઢાંકવા, (૨) પારકાના ગુનાને મેરે ગણીને ગાંઠ બાંધવી અને (૩) ઉપકારને બદલે જવા દેવો એ કુતું નાં ત્રણ કારણ છે (પૃ. ૮૯).
વિચારની સફળતા કયારે?—જેનામાં (૧) વસ્તુ કરવાની (), (૨) વસ્તુ થતી બંધ કરવાની (વર્તમ) અને (૩) વસ્તુ ઉથલાવવાની-ઉલટાવવાની (ન્યથા તું) એમ ત્રણ પ્રકારની તાકાત હોય તે મનુષ્ય વિચાર કરે તે એ સફળ થાય (પૃ. ૧૨૫).
કાર્યની સિદ્ધિ-નિશ્ચય એ કાર્યની પહેલામાં પહેલી ભૂમિકા છે. કાર્યનાં સાધતેની સાચી અને પુરી સમજ એ એની બીજી ભૂમિકા છે. એમાં પ્રવૃત્તિ કરવી એ એની ત્રીજી ભૂમિકા છે. આમ નિશ્ચય, સમજ અને રચના ત્રણ થાય તો જ કાર્ય થાય (પૃ. ૨૧ર).
અત્યારની લુવારિયા જાત ભટકતી પ્રજા ગણાય છે (પૃ. ૪૦). ભટકતી પ્રજા ટોપલે ઘર રાખી શકે (પૃ. ૪૦). રત્નના વડા વિષે પૃ. ૫૯માં ઉલ્લેખ છે.
કિસ્સા-કહાનીએ-સાંઢણી અને ડોસીની વાત પૃ. ૩૩-૪માં, “આ ફસા આ ફસારનો કિસ્સો પૃ. ૬૧માં, અકબર અને બીરબલની
૧ કપના ભાસની વૃત્તિ (પડિકા, પુ. ૧૧૧-૨)માં વેવરાજ અને ચમરાજની કથાનું આ સ્મરણ કરાવે છે.
૨૫.
નિયા અને એમાં પાસા અને પાની કલામાં
