________________
ચોથું ] સમદેશને
૩૯ અવારનવાર પ્રસંગ પડે જે કરવાનું હોય તે કરે તે દેખે. બુદ્ધ કેનું નામ ? તત્વને પરખે તે. ધ્યાન રાખે કે ધર્મને સાંભળનારા આવા ત્રણ પ્રકારના હેય છે. ધર્મના રિવાજને દેખીને ધર્મમાં જોડાય; કેટલાક નીતિ-રીતિ વિચાકરીને જેડાય; ને કેટલાક તત્ત્વને પારખીને પછી ધર્મમાં જોડાય. પરંતુ ખરી રીતે ફળની દશા ક્યાં ? તત્ત્વની પરીક્ષા કરે ત્યાં. તત્ત્વની પરીક્ષા એ ખરું રહસ્ય છે. વસ્તુ તત્ત્વથી શું લેવાનું હોય? જીવ, કર્મ ને મોક્ષ. જીવને કર્મ બંધાય છે, જીવ કર્મને રિકે છે, જીવ કર્મને તોડે છે, જીવ કર્મને સંપૂર્ણ નાશ કરે છે તે બધું એ તપાસીને ગ્રહણ કરે માટે કહ્યું–નાગમતત્વે તુ યઃ આગમતત્વની પરીક્ષા કરીને ધર્મ કરે. માટે જ કહ્યું કે વચનની આરાધના તે જ “ધર્મ ” છે. જે અતીન્દ્રિય જ્ઞાની મહારાજે આત્માને સુધારવા માટે પિતે જે પ્રમાણે કર્યું તે પ્રમાણે જણાવ્યું. પરમેશ્વસ્તુ લક્ષણ - જેને પરમેશ્વર કેને માને? પિતે ત્યાગ–વૈરાગ્ય આચરીને આપણને જણાવે. પણ તે ત્યાગ, વૈરાગ્યને કારણે મૂકે અને કહે કે “ચઢ બેટા શૂળીએ ત્યે ખુદાકી નામ” તેમ નહિ, પણ પિતે પહેલાં ત્યાગ, વૈરાગ્ય લઈને શુદ્ધ સ્વરૂપ પામીને કહે કે તમે આમ કરે. જે તમે આમ કરશે તે આમ ફળ પામશે. માટે જનોએ કથની અને કરણી એવાળાને દેવ માન્યા. કરણી પછી કથની. તે કરવાવાળા એવા તેમના વચન પ્રમાણે ન ચાલીએ તે કથનીનું ફળ કેવી રીતે મેળવી
