________________
૧૮
અનવસ્થિતવાયુ, અવસ્થિતવાયુ, તરંગ, વટાળિયા, ગુંજાવાત, ઝંઝાવાત શુદ્ધવાત, ધનવાત, તનુવાત આદિ ખાદર વાયુકાય સ્થાવર જીવ છે.૧ -આદર સાધારણ વનસ્પતિકાય :
વનસ્પતિનાં દૃશ અંગ છેઃ (૧) મૂળ, (ર) કેંદ્ર (મૂળની બહાર ને ભાગ), (૩) સ્ક ંધ (શાખા), (૪) પંગ (પ્રતિશાખા), (૫) પ્રવાલ (ડાળી), (૬) ત્વચા (છાલ), (૭) પત્ર (પાંડુ), (૮) પુષ્પ (ફુલે), (૯) કુલ અને (૧૦) ખીજ.
મૂલ, સ્કંધ, છાલ, શિખા, કુળ, પાંદડાં અને ખીજ એ ભાંગતાં સમભંગ--સરખા ભંગ જણાય તે તે ખાદર વનસ્પતિકાય જાણવાં. (આમાં કંદને મૂળમાં, પગ અને પ્રવાલ એ એને સ્કષમાં અને પુષ્પને ફળમાં ગણવામાં આવ્યાં છે.)
આદર સાધારણ વનસ્પતિકાયનાં લક્ષણ છે છે : (૧) ગુપ્તનસ, (૨) ગુપ્તસંધિ–સાંધા, (૩) ગુપ્તપ્રથિ—ગાંઠ (૪) સમભંગ, (૫) છિન્નહઁ - અને (૬) અહિક; ખીજી રીતે કહેતાં ગુપ્તનસેાવાળાં, ગુપ્તસાંધાવાળાં, ગુપ્ત ગાંઠવાળાં, સમલંગવાળા, જેને અેનાથી થતા કટકા વાવવાથી ક્રી ઉગે તેવા અને જેને ભાંગતા હીર–દાંતા તાંતણા ન હેાય એવા જુદા જુદા પ્રકારના ખાદર સાધારણ વનસ્પતિકાયનાં લક્ષણ હેાઈ શકે છે. ખમાં કે એટલાં જ લક્ષણ તેમાં હાય તેવા ક્રાઇ નિયમ નથી.
બાદર સાધારણ વનસ્પતિકાયનાં ખીજાં પણ લક્ષણ છેઃ (૧) જેનું મૂળ ભાગતાં તેમાં હીર-રેસા તાંતણા ન જણાય, (૨) જેનાં સ્કંધ મૂળ, શાખા અને છાલ આદિ મૂળ કાષ્ટ કરતાં અધિક સ્થૂલ હાય, (૩) જેનાં મૂળ, કંદ, પદ્મ, કુળ, પુષ્પ અને છાલ ભાંગતાં ચક્ર આકારે જેને સમચ્છેદ થાય, (૪) જેનાં પ`સ્થાન છેદતાં તેમાં રજ જણાય અને (૫) ક્ષીરવાળાં અને ક્ષીર વિનાનાં,ગુપ્તનસવાળાં અને એ અડધિયાં વચ્ચે કાંઇ ન જણાય તે. ૧ જુએ જીવ વિચાર પ્રકરણ ગા. છ
1
