________________
કય કરતા માટે સર્વે એટલે કે આ
૧૧૧૮
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ એનાથી સ્વબુદ્ધિને ઘડે છે. આ રીતે ઘડાયેલી બુદ્ધિ, પછી એ આજ્ઞાગ્રાહ્ય પદાર્થોને હેતુગ્રાહ્ય બનાવે છે. અર્થાત્ એ પદાર્થોને તર્કઅનુમાનદ્વારા સુદઢ કરે છે.
આમ પહેલાં શ્રુતના બળે પરિકર્મિત કરેલી પ્રજ્ઞા ને પછી અનુમાન-તર્કના બળે પરિકર્મિત કરેલી પ્રજ્ઞા. પણ આ બન્નેથી વિલક્ષણ છે ઋતંભરા. એ જ ધ્યાનના પુનઃ પુનઃ અભ્યાસનો રસ છે. એનો વિષય વિશેષ પ્રકારનો હોય છે, એટલે કે આગમના અને અનુમાનના વિષય કરતાં અલગ પ્રકારનો હોય છે. આનાથી સ્વકીયપ્રજ્ઞાને ઘડતો યોગી કાળાન્તરે સર્વોત્કૃષ્ટ એવા સામર્થ્યયોગને પામે છે. એ માત્ર અનુભવગ્રાહ્ય હોય છે. એટલે કે આત્મહિતના ઉપાયો પહેલાં આજ્ઞાગ્રાહ્ય હોય છે, પછી હેતુગ્રાહ્ય બને છે અને છેવટે અનુભવગ્રાહ્ય બને છે.
આમ આ વિચારણાથીએ નક્કી થયું કે સામર્થ્યયોગ શાસ્ત્રાતિક્રાન્તગોચર હોય છે, પ્રાતિજજ્ઞાનનો વિષય હોય છે. આ સામર્થ્યયોગના બે પ્રકાર છે. ધર્મસંન્યાસ અને યોગસંન્યાસ. આ બન્ને નામો સાન્વર્થ છે. એટલે આ શબ્દોનો જે અર્થ છે એ જ આ બન્નેનું સ્વરૂપ છે. એટલે કે ક્ષમા વગેરે ક્ષાયોપથમિક ધર્મોનો સમ્યફન્યાસનસમ્યગ્રત્યાગ એ જ ધર્મસંન્યાસ છે. અને મન-વચનકાયાના વ્યાપારરૂપ યોગોનો સમ્યક્ત્યાગ એ જ યોગસંન્યાસ છે. અલબત્ ઉપશાંતવીતરાગજીવને પણ ક્ષાયોપથમિકક્ષમા વગેરેનો ત્યાગ થયો હોય છે, છતાં એ વખતે આત્મામાં એની યોગ્યતા ઊભી હોવાથી કાળાન્તરે ક્ષાયોપથમિક ક્ષમા વગેરે ફરીથી અસ્તિત્વમાં આવે છે. માટે એ સમ્યત્યાગરૂપ ન હોવાથી ધર્મસંન્યાસ કહેવાતો નથી. ધર્મસંન્યાસ તો એ છે કે આત્મામાંથી યોગ્યતા પણ નષ્ટ થઈ જવાથી હવે પછી ક્ષાયોપથમિક ક્ષમાદિ ધર્મો ક્યારેય અસ્તિત્વમાં જ ન આવી શકે એવો અપુનર્ભવે થયેલો એનો ત્યાગ.
