________________
૧૧૧૦
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ ઊભી થાય એટલે તે તે ક્ષેત્રનો સામર્થ્યયોગ આવે છે. શાસ્ત્રોના શબ્દોપરથી વસ્તુની જે પરખ આવે એના કરતાં પોતાની સમુચિત પ્રતિભાથી જે પરખ આવે તે વધારે સ્પષ્ટ-વિશદ હોય છે. ન્યાયાધીશ અને વકીલને પુસ્તકો પરથી મળેલું જ્ઞાન સરખું હોવા છતાં ન્યાયાધીશનું સ્થાન ઊંચું કેમ? કારણકે પોતાની પ્રતિભા ભળે છે. માટે આચાર્યના ગુણોમાં પ્રતિભાસંપન્નતા પણ ગણાવેલી છે. આચાર્ય-રાજા-મંત્રી વગેરે આ બધા પ્રતિભાયુક્તવ્યક્તિ માટેના સ્થાનો છે. પ્રતિભાથી જ નિર્ણય લેવાના હોય – દરેક વખતે “શાસ્ત્રો શું કહે છે?' એ જ જોવા બેસવામાં વાસ્તવિક નિર્ણય ન પણ આવે.
આગમવ્યવહારીને પણ શાસ્ત્રો માત્ર દિગૂ પ્રદર્શક હોય છે. એમને શાસ્ત્રોનું નિયંત્રણ હોતું નથી. એટલે એમના નિર્ણયો શાસ્ત્રાતિક્રાન્તગોચર કહેવાય. એ નિર્ણયને અનુસરીને કરેલ અનુષ્ઠાન વ્યવહારથી શાસ્ત્રયોગ કહેવાય. ગૌણરૂપે સામર્થ્યયોગ પણ કહેવાય. છતાં એ, પ્રસ્તુત જે સામર્થ્યયોગ છે તે નથી. - શાસ્ત્રયોગના ફરી ફરી અભ્યાસવશ જેમ પ્રતિભા ખીલતી જાય છે, એમ, ચારિત્રમોહનીયનો ક્ષયોપશમ વધતો જાય છે. એ વધતાં વધતાં એવો વધે છે કે જેથી પછી જીવ ક્ષપકશ્રેણિ માંડે છે. એના પ્રભાવે અધ્યવસાયોની થયેલી અત્યંત નિર્મળતા જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો અત્યંત પ્રબળ ક્ષયોપશમ કરી આપે છે જેના પ્રભાવે જીવને માર્ગાનુસારી એવો પ્રકૃષ્ટ ઊહ પ્રાપ્ત થાય છે. આ પ્રકૃષ્ટઊહ જ પ્રતિભજ્ઞાન છે. સામર્થ્યયોગ આ જ્ઞાનનો વિષય છે. એટલે એનાથી સામર્થ્યયોગની જાણકારી મેળવી જીવ એમાં પ્રવર્તે છે ને કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે.
આ સામર્થ્યયોગ વાણીનો વિષય નથી એ વાતને સમજીએ.
- સ્વગત-કે અન્યગત મનના અભિપ્રાયને જાણવા કે જણાવવા માટે વચન-વ્યવહાર હોય છે... જ્યાં આવું પ્રયોજન ન હોય એવા
