________________
૧૦૭૪
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮
હવે પછી ક્યારેય એ વૃત્તિઓ અસ્તિત્વમાં આવી શકે નહીં. અર્થાત્ કેવળ વૃત્તિઓનો જ નહીં, પણ એની યોગ્યતાનો પણ ક્ષય કરવામાં આવે છે. માટે આને વૃત્તિઓનો માત્ર ક્ષય ન કહેતાં સમ્યક્ષય = સંક્ષય કહ્યો છે.
આ વૃત્તિસંક્ષય યોગનું કેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ, શૈલેશી અવસ્થાની પ્રાપ્તિ અને નિરાબાધપણે મોક્ષની પ્રાપ્તિ એ ફળ છે.
આમ, અધ્યાત્મયોગ વગેરે પાંચ યોગ ગ્રન્થકારે યોગની આપેલી વ્યાખ્યાને અનુસરીને કહ્યા. પતંજલિઋષિએ આપેલી વ્યાખ્યાને અનુસરવું હોય તો પણ આ પાંચ યોગ વિચારી શકાય છે.
અહીં રહસ્ય એ છે કે મોક્ષનો મુખ્ય હેતુભૂત વ્યાપાર એ યોગ... આવી વ્યાખ્યા ગ્રન્થકારે દસમી યોગલક્ષણ બત્રીશીમાં આપેલી... અને આ વ્યાપાર પાંચ પ્રકારનો હોવાથી યોગના અધ્યાત્મ વગેરે પાંચ પ્રકાર કહ્યા, આ વિધિમુખે લક્ષણ હોવાથી એ રીતે પાંચ ભેદ થયા. પતંજલિઋષિએ ‘ચિત્તવૃત્તિઓનો નિરોધ એ યોગ’ આવું જે લક્ષણ આપ્યું છે તે નિષેધમુખે છે. એના પણ પાંચ પ્રકાર અનુભવ સિદ્ધ છે.
આશય એ છે કે વ્રતધારી જીવ મૈત્રી વગેરે ભાવગર્ભિત તત્ત્વચિંતન ક્યારેક ક્યારેક કરે (એટલે કે એ સિવાયમાં અન્યથા ચિંતનાદિ હોય)... એટલે કે કેટલુંક તત્ત્વચિંતન એ અધ્યાત્મયોગ છે. એ પ્રવર્ધમાન બને તો ભાવનાયોગ છે. એટલે કે પ્રતિદિન વધતું જતું તત્ત્વચિંતન એ ભાવના યોગ છે.
અનાદિકાળથી જીવની ચિત્તવૃત્તિઓ ક્લિષ્ટ છે. એ હંમેશા ઉંધા જ વિચાર વગેરે આપે છે.. ને એના કારણે જીવ હંમેશા દ્વેષાદિભાવગર્ભિત અતત્ત્વચિંતનાદિ જ કરે છે. (એનાથી વિપરીત ક્યારેક જે દેખાય તે ઉપરછલ્લું હોય, પૌદ્ગલિક સ્વાર્થવશ હોય.)
