________________
૭૧૨
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે
સ્થવિર અને વયસ્થવિર એમ સ્થવિરના–વૃદ્ધના ત્રણ પ્રકાર બતાવ્યા છે. અહીં સાધુઓની વાત નથી. માટે પર્યાયસ્થવિર સંભવતા નથી. તેથી વૃદ્ધ તરીકે શ્રુતસ્થવિર અને વયસ્થવિર લેવાના છે. શાસ્ત્રોનો વિશિષ્ટ પ્રકારે બોધ ધરાવનારા મહાનુભાવો શ્રુતવૃદ્ધ કહેવાય. અને ૬૦ વર્ષ કે તેથી વધુ ઉંમરવાળાઓ વયોવૃદ્ધ કહેવાય. આ માતા વગેરે ગુરુવર્ગ સ્થાનગૌરવને યોગ્ય છે. અર્થાત્ આ માતા વગેરેમાં વિશેષ ગુણ ન હોય તો પણ એમના સ્થાનને નજરમાં રાખીને એમને ગૌરવ આપવું જોઈએ. હા, કોઈ અક્ષન્તવ્ય દોષ તો હોવો ન જ જોઈએ. આ ગુરુવર્ગ સિવાયની વ્યક્તિઓમાં ગૌરવાર્હતા ભજનાએ છે. અર્થાત્ વિશેષ ગુણ હોય તો ગુણગૌરવ કરવું, ન હોય તો નહીં.
આ ગુરુવર્ગનું પૂજન કઈ રીતે કરવું તે હવે ક્રમશઃ દર્શાવવામાં આવશે. (૧) ત્રિસન્ધ્યનમન ઃ ત્રિકાળ નમસ્કાર કરવો. ક્યારેક માતા વગેરે मृत्यु વગેરે કારણે હાજર ન હોય તો ભાવથી મનમાં યાદ કરીને પણ એમને નમસ્કાર કરવો. ત્રિકાળ નમસ્કાર અને અનુપસ્થિતિમાં માનસિક નમસ્કાર આ બંને વાતો મુખ્યતયા માતાપિતા અને કોઈ અતિ વિશિષ્ટ ઉપકારી અંગે સમજવી જોઈએ. કાકા-મામા વગેરે એમના સ્વજનાદિ અંગે આવો શિષ્ટવ્યવહાર જોવા મળતો નથી. તેઓ આવ્યા હોય ત્યારે કે એવા કોઈ વિશિષ્ટ અવસરે છેવટે માનસિક નમસ્કાર પણ હોય, પણ એ સિવાય એમને ત્રિકાળ નમસ્કારમાનસિક નમસ્કાર આવશ્યક નથી એમ સમજાય છે.
પ્રશ્ન : આવો અર્થ શાના પરથી જણાવો છો ?
ઉત્તર : મસ્તક ઝુકાવીને પગે લાગવું એ દ્રવ્ય નમસ્કાર ક્રિયા છે. ગ્રન્થકારે આનો અભાવ ક્યારેક હોય ત્યારે માનસિક નમસ્કાર કરવાનું કહ્યું છે. એટલે કે સામાન્યથી તો દ્રવ્ય નમસ્કાર રોજ જ ત્રિકાળ હોય જ, એ તો એવી વ્યક્તિને જ સંભવિત છે જે હંમેશા સાથે રહેનારી હોય. હંમેશા સાથે રહેનાર તો માતા વગેરે છે, કલાચાર્ય -મામા વગેરે નહીં.
