________________
બત્રીશી-૧૨, લેખાંક-૬૮
૭૩૫
દીનાદિ વર્ગમાં સમાવેશ કરી દાન આપવું, આમ યોગ્ય લાગે છે. આમ પૂજા પૂર્વસેવાના ગુરુપૂજા, દેવપૂજા અને અન્યપૂજા.. ત્રણે અંશોને વિચાર્યા. હવે ક્રમપ્રાપ્ત ‘સદાચાર' પૂર્વસેવાને વિચારીએ.
પ્રસ્તુતગ્રન્થમાં સુદાક્ષિણ્યવગેરે અઢાર સદાચારોને સદાચાર પૂર્વસેવામાં જણાવ્યા છે જેનો આપણે ક્રમશઃ વિચાર કરીએ.
=
(૧) સુદાક્ષિણ્ય : સંસ્કૃતમાં બે શબ્દો છે. દક્ષિણ અને વામ. એમાં દક્ષિણ એટલે જમણું અને વામ એટલે ડાબું. એ જ રીતે આ બે શબ્દોના બીજા પણ અર્થ થાય છે. આ માણસ વામપ્રકૃતિ છે આવા વાક્યમાં વામ વક્ર = પ્રતિકૂળ એવો અર્થ ધ્વનિત થાય છે, કારણકે વામપ્રકૃતિ એટલે વક્રપ્રકૃતિ. આમ વામનો અર્થ ‘પ્રતિકૂળ’ મળ્યો, એટલે દક્ષિણનો અર્થ ‘અનુકૂળ’ મળે છે. દાક્ષિણ્ય એટલે દક્ષિણપણું એટલે અનુકૂળ રહેવું- અનુકૂળ થવું. પોતાની ઇચ્છા-અનુકૂળતા વગેરે ન હોય તો પણ પ્રાર્થના કરી રહેલ સામી વ્યક્તિને અનુકૂળ બની એનું કાર્ય કરી આપવાની તત્પરતા જગાડે એવો પરિણામ એ દાક્ષિણ્ય છે. એટલે ગ્રન્થકારે જણાવ્યું છે કે ગંભીર-ધીર ચિત્તવાળા જીવની સ્વભાવથી જ અન્યના કાર્ય કરી આપવાની તત્પરતા એ સુદાક્ષિણ્ય. સામાની પ્રાર્થના કોઈ અતિનિન્દ- અનુચિત કાર્યની હોય તો એને કાંઈ અનુકૂળ થવાનું હોતું નથી. એટલે અહીં માત્ર દાક્ષિણ્ય ન કહેતાં સુદાક્ષિણ્ય કહ્યું છે. આ સુદાક્ષિણ્યથી સામી વ્યક્તિના મનની પ્રસન્નતા પેદા થાય છે – જળવાય છે. આ સુદાક્ષિણ્યનું ફળ છે. ભગવાન રમવા જાય એ સામાની પ્રસન્નતા માટે. તેથી આ પ્રભુનું સુદાક્ષિણ્ય છે.
આમ સામાના કાર્યને કરી આપવાની તત્પરતા (= પરકૃત્ય પરતા) કે બીજાની અનિન્ઘપ્રાર્થનાને સફળ કરવાની તત્પરતા (પરાભિયોગપરતા) એ સુદાક્ષિણ્ય છે. પણ આ પરકૃત્યપરતા પ્રકૃત્યા જોઈએ, એટલે કે એવો સ્વભાવ જ થઈ ગયો હોય ને તેથી સ્વભાવથી જ એ થાય. વચ્ચે કોઈ સ્વાર્થ આવી જાય તો પછી એ સુદાક્ષિણ્ય નથી.
