________________
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે
ઉત્તર - આત્મા શરીરપ્રમાણ છે. જેટલું જે ભાવમાં શરીર... એટલો આત્મા... કારણકે શરીરમાં જ આત્માના સુખ-દુ:ખાદિ ગુણોનો અનુભવ થાય છે, એની બહાર નહીં... માટે શરીરની બહાર આત્માનું અસ્તિત્વ માનવાની જરૂર ન હોવાથી એ વિભુ નથી.
૬૧૦
–
શંકા - માટી, ચાકડો, દંડો... વગેરે કારણસામગ્રી જો જિનદત્તના ઘરે છે, તો માટલું કાંઈ દેવદત્તના ઘરે ઉત્પન્ન થતું નથી, એટલે જણાય છે કે જ્યાં કાર્ય ઉત્પન્ન થતું હોય ત્યાં જ કારણસામગ્રી હાજર જોઈએ. વળી તે તે વ્યક્તિના ઉપભોગમાં આવનારી ચીજ કેવી સારી કે નરસી બનશે એમાં એ વ્યક્તિનું અદૃષ્ટ (= કર્મ-ભાગ્ય) પણ કારણ બનતું હોય છે. હવે એ વસ્તુ તો દુનિયાના કોઈ પણ છેડે બનતી હોય છે. એટલે એ વ્યક્તિનું કર્મ પણ ત્યાં ત્યાં સર્વત્ર માનવું પડે છે. તથા આ અદૃષ્ટ એ આત્માનો ગુણ છે. ગુણ એ ગુણી એ વિના રહેતો નથી. માટે તે તે આત્મા વિશ્વના તે તે દરેક સ્થળે રહેલ છે. ઉપભોગમાં આવનાર કોઈક વસ્તુ આજે અહીં ઉત્પન્ન થઈ રહી છે, કાલે અન્યત્ર ઉત્પન્ન થશે... વળી પરમે ઓર અન્યત્ર... એમ ત્રણે કાળમાં સર્વક્ષેત્ર આવ૨ાઈ શકે છે. આ બધા ક્ષેત્રમાં ઉપભોક્તાનું અદૃષ્ટ અને એના આધાર તરીકે આત્મા હોવા જ જોઈએ. માટે આત્મા વિશ્વવ્યાપી વિભુ છે.
સમાધાન - કેટલાંક કારણો અચિત્ત્વ મહિમાવાળા હોય છે. એટલે મોટા ભાગના કારણો સ્વસ્થાનમાં જ કાર્યોત્પાદ કરનારા હોવા છતાં કોઈક કારણ અન્યસ્થાનમાં પણ કાર્યોત્પાદ કરી શકતું હોય છે. જેમકે લોહચુંબક દૂર રહેલા લોખંડને પણ ખેંચી શકે છે. પુદ્ગલના પરિણામ વિચિત્ર હોય છે. એટલે શરીરસ્થ આત્મામાં રહેલ કર્મ પણ દૂર-સુદૂર સ્વીકાર્ય કરી શકે છે. માટે તે તે સ્થાનમાં કર્મની હાજરી માનવી જરૂરી ન રહેવાના કારણે આત્માને પણ ત્યાં ત્યાં સર્વત્ર માનવો જરૂરી ન રહેવાથી આત્મા વિભુ નથી, પણ શરીરસ્થ જ છે. જેમ દીવાના પ્રકાશ પર ગ્લાસ મૂકો તો ગ્લાસ
