________________
५१८
धर्मे मा विषीद
योगसारः ५/२७,२८ दुर्गतिपाताद् रक्षिष्यति । यदुक्तम् - 'धर्मो रक्षति रक्षितः ।" __ अयमत्र सारः - जीवितशेषेऽपि चित्तं धर्मे स्थिरीकरणेन जीवनं सफलीकर्त्तव्यम् ॥२६॥
अवतरणिका - 'धर्मे चित्तं स्थिरीकुरु' इत्युपदिष्टम् । तत्र कश्चिद् धर्मानुष्ठानं दुःखरूपं मत्वा तत्र विषीदति । ततस्तमुपदिशति - मूलम् - 'अनन्तान्पुद्गलावर्ता-नात्मन्नेकेन्द्रियादिषु ।।
भ्रान्तोऽसि छेदभेदादि-वेदनाभिरभिद्रुतः ॥२७॥ साम्प्रतं तु दृढीभूय, सर्वदुःखदवानलम् । व्रतदुःखं कियत्कालं, सह मा मा विषीद भोः ॥२८॥
॥ युग्मम् ॥ अन्वयः - भोः आत्मन् ! छेदभेदादिवेदनाभिरभिद्रुत एकेन्द्रियादिषु अनन्तान्पुद्गलावर्तान् (यावद्) भ्रान्तोऽसि । साम्प्रतं तु दृढीभूय सर्वदुःखदवानलं व्रतदुःखं कियत्कालं सह, मा मा विषीद ॥२७॥॥२८॥
पद्मीया वृत्तिः - भोः - सम्बोधने, आत्मन् - जीवात्मनः सम्बोधनम्, छेदभेदादिवेदनाभिः - छेदः-व्रणश्च भेदः-शकलीभवनमिति छेदभेदौ, तावादौ येषां ताडनहननादीनामिति छेदभेदादीनि, तेषां वेदना:-पीडा इति छेदभेदादिवेदनाः, ताभिः, अभिद्रुतः - પણ ધર્મ તમનેદુર્ગતિમાં પડતાં બચાવશે. કહ્યું છે કે - “રક્ષણ કરાયેલો (આરાધાયેલો) धर्म २१॥ ४२ छ."
અહીં સાર આ પ્રમાણે છે – બચેલા જીવનમાં પણ મનને ધર્મમાં સ્થિર કરીને જીવનને સફળ કરવું. (૨૬)
અવતરણિકા - “ધર્મમાં મન સ્થિર કર' એમ કહ્યું. ત્યાં કોઈક વ્યક્તિ ધર્માનુષ્ઠાનને દુઃખરૂપ માનીને તેમાં વિષાદ કરે છે. તેથી તેને ઉપદેશ આપે છે –
શબ્દાર્થ - હે આત્મન્ ! છેદન-ભેદન વગેરેની વેદનાઓથી પીડાયેલો તું એકેન્દ્રિય વગેરેમાં અનંત પુદ્ગલપરાવર્તી સુધી ભમ્યો છે, હાલ દઢ થઈને બધા દુઃખો માટે १. अनन्तपुद्गला.... - D, KI
