________________
૨૨૦
યોગસાર પ્રકરણ/પંચમ પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૩૧ અવતરણિકા -
પૂર્વશ્લોકમાં કહ્યું કે, મુનિ દુઃખને સુખરૂપે વેદત કરે છે અને સુખને દુઃખરૂપે વેદન કરે છે. ત્યારે તે મહાત્માને માટે મોક્ષલક્ષ્મી સ્વયંવરા છે. ત્યાં પ્રશ્ન થાય કે, જે દુખ હોય તેનું સુખરૂપે કઈ રીતે વેદત થઈ શકે અને જે સુખ હોય તેનું દુઃખરૂપે કઈ રીતે વેદત થઈ શકે? સિવાય ભ્રમથી જ તેવું વેદન થાય. તેથી કેવી પરમાર્થદષ્ટિથી મુનિને દુખનું સુખરૂપે વેદત અને સુખનું દુઃખરૂપે વેદના થાય છે, તે સ્પષ્ટ કરવા અર્થે કહે છે – શ્લોક :
सर्वं वासनया दुःखं सुखं वा परमार्थतः ।
म्लायत्यस्त्रेक्षणेऽप्येको, हतोऽप्यन्यस्तु तुष्यति ।।३१।। શ્લોકાર્ચ -
પરમાર્થથી સર્વ દુઃખ અથવા સર્વ સુખ વાસનાથી છે. શાસ્ત્રના ઈક્ષણથી=જેવાથી, પણ એક પ્લાન=ભયભીત, થાય છે. શાથી હણાયેલો પણ અન્ય તોષ પામે છે. [૩૧].
ભાવાર્થ
સંસારની કોઈપણ ક્રિયા, આ ક્રિયા સુખનું કારણ છે કે આ ક્રિયા દુઃખનું કારણ છે તેવો નિર્ણય તે-તે જીવો પોતાની વાસના અનુસાર કરે છે. આથી જ, ફરવાના શોખીન જીવોને ફરવાનો શ્રમ સુખરૂપ જણાય છે; કેમ કે તેના ચિત્તમાં તેવી જ વાસના છે કે તે પ્રકારની ફરવાની ક્રિયાથી પોતાને સુખ થાય છે. તે રીતે જેને તે પ્રકારની વાસના નથી, તેને ફરવાની ક્રિયા કષ્ટરૂપ જણાય છે. તેથી કોઈ બાહ્ય ક્રિયામાં પણ આ ક્રિયા સુખરૂપ છે કે આ ક્રિયા દુઃખરૂપ છે, તે પરમાર્થથી તે પુરુષમાં વર્તતી તે પ્રકારની વાસના અનુસાર નક્કી થાય છે. આથી જ, જે જીવોને દેહ પ્રત્યે મોહ છે, તેવાની સામે કોઈ શસ્ત્ર ઉગામે તો તે શસ્ત્રોને જોવા માત્રથી પણ તે ભયભીત થાય છે; કેમ કે તે પુરુષને તેવી જ વાસના છે કે, આ શસ્ત્ર મારા મૃત્યુનું કારણ છે. જ્યારે જે મહાત્માઓને આત્માના અસંગભાવ પ્રત્યે બદ્ધરાગ છે, દેહથી પોતે ભિન્ન છે તેવી સ્થિર બુદ્ધિ
