Yogsar Prakaran

SR No.: 022236
Original Sutra Author: N/A
Author: Pravin K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Publication Year: 2012
Total Pages: 266
Language: Sanskrit, Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Book_Gujarati
File Size: 15 MB

Page 218

યોગસાર પ્રકરણ/પંચમ પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૪
૧૯૧
જાણી જે મુનિનું ચિત્ત બાહ્યભાવોથી અત્યંત વિમુખભાવવાળું બને છે, તેઓનું ચિત્ત મૃતપ્રાયઃ હોય છે. તેથી આત્માની નિરાકુળ અવસ્થામાં સદાય સ્વસ્થતાથી રહેનારું બને છે.
વળી, સંસારી જીવોનો દેહ પણ સદા બાહ્ય કૃત્યો કરવા માટે અભિમુખ ભાવવાળો હોય છે. આથી સંસારી જીવો દેહનાં તે-તે કાર્યો કરીને આનંદ લેવાની વૃત્તિવાળા હોય છે. માટે સંસારી જીવો દેહથી હ૨વા-ફ૨વાની ક્રિયા કરીને કે જે ક્રિયાઓમાં પોતાને આનંદ આવે તેવી ક્રિયા કરીને આનંદ લેનારા હોય છે. જ્યારે મુનિ તો સિદ્ધ અવસ્થાના અર્થી છે તેથી જેમ સિદ્ધના આત્માઓ અચલ સ્વભાવવાળા છે, તેવા અચલ સ્વભાવની પ્રાપ્તિ અર્થે વૈયાવચ્ચ આદિનું કોઈ પ્રયોજન ન હોય તો સ્થિર આસનમાં બેસીને આત્માના થૈર્યભાવને પ્રગટ કરવા યત્ન કરતા હોય છે. ત્યારે દેહની તે-તે ચેષ્ટાઓ પ્રત્યેનો અભિમુખ ભાવ મુનિમાં મૃતપ્રાયઃ હોય છે. અને જ્યારે તે મહાત્માનો દેહ મૃતપ્રાયઃ બને છે, ત્યારે દેહકૃત ઉત્સુકતાઓ શાંત થવાથી સ્વસ્થતાનું સુખ મળે છે.
વળી સંસારી જીવોની ઇન્દ્રિયો પોતપોતાના વિષય ગ્રહણ કરવા સદા ઉત્સુક હોય છે. તેથી સંસારી જીવોની ઇન્દ્રિયોનો સમૂહ સ્વ-સ્વ ભૂમિકાનુસાર સદા વ્યાપારવાળો હોય છે અને મુનિ ઇન્દ્રિયના વિષયોની નિઃસારતાને ભાવન કરીને તે રીતે સંપન્ન થયેલા હોય છે કે જેથી તે મહાત્માઓમાં ઇન્દ્રિયના વિષયો વિષયક ઉત્સુકતા શાંત થયેલ હોય છે. તેથી વશ થયેલી એવી તેમની ઇન્દ્રિયો મૃતપ્રાયઃ વર્તે છે.
આ રીતે મુનિઓનાં ચિત્ત, દેહ અને ઇન્દ્રિય સર્વ ઔત્સુક્ય વગરનાં હોવાથી મૃતપ્રાયઃ થાય છે તેથી તે મહાત્માને પક્વ સુખ વર્તે છે. અર્થાત્ ચિત્તને, દેહને અને ઇન્દ્રિયને શાંત કરવાના વ્યાપારકાળમાં પ્રારંભ કક્ષાનું સુખ હતું અને જ્યારે તે ત્રણેયની ઉત્સુકતા અત્યંત શાંત થાય છે ત્યારે તે મહાત્માનું સામ્યભાવનું સુખ પક્વ અવસ્થાવાળું બને છે, તેથી સુખમાં મગ્ન એવા તે મુનિઓ સર્વ આકુળતા રહિત સદા ઇષ્ટ એવા સિદ્ધપથ પર ગમન કરી શકે છે. તેથી ભાવશુદ્ધિના અર્થી મહાત્માઓએ સદા ચિત્ત, દેહ અને ઇન્દ્રિયને મૃતપ્રાયઃ કરવા માટે ઉદ્યમ કરવો જોઈએ.