________________
૧૮૦
યોગસાર પ્રકરણ/ચતુર્થ પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૩૮-૩૯, ૪૦ આનાથી એ ફલિત થાય છે કે, કલિકાલમાં અતિ સાત્ત્વિક જીવો તો ન હોય પરંતુ તેવા સાત્ત્વિક જીવોનું અવલંબન લઈને તેવાં ગુણોને પ્રગટ કરવા માટે ઉદ્યમ કરનારા તેવા આભાસમાત્ર જીવો પણ ઘણા હોતા નથી. આવા ઉત્તમમાર્ગને ઘણા જીવો કેમ સેવતા નથી ? તેથી કહે છે.
ભવને પૂરનારા નિઃસત્ત્વ લોકોથી આ લોક ભરાયેલો છે. તેથી અનંતકાળમાં નિઃસત્ત્વ અને કર્મને પરતંત્ર જીવો ઘણા હોય છે અને કલિકાલમાં તો વિશેષથી એવા જીવો જ પ્રાપ્ત થાય છે. માટે કલ્યાણના અર્થી જીવોએ અતિ સાત્ત્વિક જીવો જેવાં ધૈર્ય આદિ ગુણો પોતાનામાં ન હોય તોપણ તેવા પુરુષોનું અવલંબન લઈને તેમના જેવા થવા માટે ઉદ્યમ કરવો જોઈએ. ||૩૮-૩૯ll અવતારણિકા - વળી, શક્તિશાળી થવા માટેનો ઉચિત ઉપદેશ આપે છે. શ્લોકઃ
मानुष्यं दुर्लभं लब्ध्वा ये न लोकोत्तरं फलम् ।
गृह्णन्ति सुखमायत्यां पशवस्ते नरा अपि ।।४०।। શ્લોકાર્ચ -
દુર્લભ એવા મનુષ્યપણાને પામીને જેઓ આયતિમાંeભવિષ્યમાં, સુખરૂપ એવા લોકોત્તર ક્લને ગ્રહણ કરતા નથી તેમનુષ્યો પણ પશુઓ છે. Idoll ભાવાર્થ -
પશુમાં નિર્વિચારકતા અને જડતા વર્તે છે. તેમ જે જીવો મનુષ્યભવને પામ્યા હોવા છતાં તત્ત્વની વિચારણા કરવા માટે જડ જેવા છે તેઓ મનુષ્યો હોવા છતાં દુર્લભ એવા મનુષ્યપણાને પામીને ભાવિના સુખરૂપ એવા લોકોત્તર ફળને ગ્રહણ કરતા નથી. તેથી તે પશુઓ જ છે.
આશય એ છે કે, એકેન્દ્રિય વિગેરે સર્વ ભવો આત્મહિત સાધવા માટે નિષ્ફળ છે અને સંસારમાં ધર્મસામગ્રીથી યુક્ત એવો મનુષ્યભવ પ્રાપ્ત થવો અતિ દુર્લભ છે. આમ છતાં તેવા મનુષ્યભવને પામીને જે જીવો ક્વચિત્ સંયમ
