________________
૧૭૨
યોગસાર પ્રકરણ/ચતુર્થ પ્રસ્તાવ/શ્લોક-૩૦
અવતરણિકા :
વળી, સત્ત્વશાળી જીવો કેવા હોય છે તે બતાવીને સત્ત્વ કેળવવાનો ઉપદેશ આપે છે –
શ્લોક ઃ
स्थिरो धीरस्तु गम्भीरः संपत्सु च विपत्सु च ।
बाध्यते न च हर्षेण विषादेन न च क्वचित् ॥ ३०॥
શ્લોકાર્થ ઃ
સ્થિર, ધીર, ગંભીર પુરુષ સંપત્તિઓમાં ક્યારેય હર્ષથી બાધ પામતા નથી અને વિપત્તિઓમાં ક્યારેય વિષાદ પામતા નથી. II3II
ભાવાર્થ :
જેઓ તત્ત્વાતત્ત્વની વિચારણા કરવામાં સ્થિર બુદ્ધિવાળા છે, વળી ગંભીરતાપૂર્વક સંસારની વાસ્તવિકતાનો વિચાર કરનારા છે અને સંસારની વાસ્તવિકતાનો નિર્ણય કરીને ધીરતાપૂર્વક હિતકારી માર્ગમાં ચાલનારા છે તેવા પુરુષો વિચારે છે કે સર્વ સંયોગોમાં વ્યાકુલતા વિનાનું ઉત્તમ ચિત્ત જ સર્વ કલ્યાણની પરંપરાનું કારણ છે અને સંયોગોનુસાર વ્યાકુલ થયેલું ચિત્ત જ સર્વ અકલ્યાણની પરંપરાનું કારણ છે. તેથી તેવા મહાત્માઓને ભૂતકાળના પુણ્યથી સંપત્તિઓ મળે તોપણ હર્ષથી બાધિત થતા નથી. પરંતુ વિચારે છે કે આ સંપત્તિ અતિ ચપળ છે, ગમે ત્યારે ચાલી જતી હોય છે માટે તેનો તે રીતે ઉપયોગ કરું કે મારું ભાવિ હિત થાય અને ભૂતકાળનાં કોઈ તે પ્રકારનાં કર્મોને કારણે આપત્તિઓ આવે તો તે આપત્તિઓમાં પણ આવા ઉત્તમ પુરુષો ક્યારેય વિષાદથી બાધ પામતા નથી. પરંતુ વિચારે છે, મારાં જ એવા પ્રકારનાં ભૂતકાળનાં કર્મોનું આ ફળ છે માટે ધીરતાપૂર્વક તે કર્મોને સહન કરવાથી અનર્થોની પરંપરા થશે નહીં. અને જો સંયોગ પ્રમાણે અસ્વસ્થતાની પ્રાપ્તિ થશે તો પોતાને અહિતની જ પ્રાપ્તિ થશે. આમ, વિચારીને ઉત્તમપરુષો પોતાના સત્ત્વના બળથી જ સર્વત્ર જીવનારા હોય છે. II૩૦ll
