________________
૧૧
યોગસાર પ્રકરણ/ચતુર્થ પ્રસ્તાવશ્લોક-૧૬-૧૭
આશય એ છે કે, ખડ્રગની ધારા પર નાચનારા પણ અત્યંત ઉપયુક્ત થઈને દેહને તે રીતે લાઘવ કરીને નૃત્ય કરી શકે છે. તેથી જેઓમાં દેહને લાઘવ કરવાની શક્તિ નથી અથવા તો શરીરને લાઘવ કરવાની શક્તિવાળા હોય તોપણ જેઓ નૃત્યકાળમાં તે પ્રકારના ઉપયોગવાળા રહી શકતા નથી તેઓ જો ખગની ધારા પર નૃત્ય કરે તો વિનાશ પામે છે. તેથી ખગની ધારા પર નૃત્ય કરવું અતિદુષ્કર છે તેમ સાધુપણું ગ્રહણ કર્યા પછી જેઓ ઇન્દ્રિયને અત્યંત સંવૃત્ત રાખી શકે છે તેઓ જ આત્માને વિષયોમાં ડૂબવાથી રક્ષણ કરી શકે તેવો લાઘવવાળો બનાવે છે અને તેવા સંવૃત્તચારી મુનિ પણ જિનવચનનું સતત સ્મરણ કરીને અપ્રમત્તભાવથી સંયમની સર્વ ક્રિયાઓ કરે તો ખગની ધારાની ઉપમાવાળાં વ્રતોનું પાલન કરી શકે છે. અને જેઓમાં ઇન્દ્રિયનો સંવર કરવાનું સત્ત્વ નથી અને જિનવચનના સ્મરણપૂર્વક તેનાથી નિયંત્રિત સર્વ ક્રિયાઓમાં યત્ન કરવાનું સત્ત્વ નથી તેવા જીવો માટે વ્રતનું પાલન દૂર છે અથવા અત્યંત દૂર છે. વળી, જેઓ સાધુવેશમાં છે અને કોઈપણ પ્રકારનું સત્ત્વ નથી તેવા હીન સત્ત્વવાળા જીવો તો પોતાની સુંદર ભિક્ષા કે સુંદર સ્થાનાદિ અર્થે સદા ચિંતા કરનારા હોય છે. તેથી તેઓનો ઉપદેશ આદિનો સર્વ પ્રયત્ન માત્ર ઉદરપૂરણમાં જ વિશ્રાંત થાય છે. આ પ્રકારે હીન સત્ત્વવાળા સાધુનું સ્વરૂપ બતાવીને મહાત્મા માર્ગાનુસારી સત્ત્વ કેળવવાનો ઉપદેશ આપે છે. આવા અવતરણિકા -
પૂર્વશ્લોકમાં કહ્યું કે, સાધુવેશમાં રહેલા હીન સત્વવાળા જીવો પોતાના ઉદરપૂરણની ચિંતાવાળા હોય છે. તેથી હવે સંયોગોનુસાર તેવા સાધુઓ કયા કયા પ્રકારે તેની ચિંતા કરે છે, તે બતાવે છે – શ્લોક :
यत् तदर्थं गृहस्थानां बहुचाटुशतानि सः । बहुधा च करोत्युच्चैः श्वेव दैन्यं प्रदर्शयन् ।।१७।।
