________________
૧૫૦
યોગસાર પ્રકરણ/ચતુર્થ પ્રસ્તાવ/શ્લોક-૬
સમૂહનો જે જય કરતા નથી, તેઓ વીરતિલક ક્યાંથી હોય ? અર્થાત્ ન જ હોય. તેથી હવે, વીરતિલક કોણ છે તે બતાવે છે -
—
શ્લોક ઃ
धीराणामपि वैधुर्यकरै रौद्रपरीषहैः ।
स्पृष्टः सन् कोऽपि वीरेन्द्रः संमुखो यदि धावति ।।६।।
શ્લોકાર્થ ઃ
ઘીરોને પણ વૈધુર્ય કરનાર=વિહ્વળ કરનાર, એવા રૌદ્ર પરિષહો વડે સ્પર્શાયેલો છતો કોઈક પણ વીરોમાં ઈન્દ્ર જો સન્મુખ દોડે=ઉપસર્ગો અને પરિષહોમાં વિધુરિત થયા વગર શત્રુઓના નાશમાં સન્મુખ દોડે, તે વીરતિલક છે. એમ પૂર્વશ્લોક સાથે સંબંધ છે. II૬
ભાવાર્થ:
સંયમગ્રહણ કરીને ધીરતાપૂર્વક જિનવચનાનુસાર સંયમમાં ઉત્થિત થયેલા એવા વીર પુરુષોને પણ ઉપસર્ગો અને પરિષહો પ્રાપ્ત થાય તો શત્રુના સૈન્યને જીતવા માટે સુભટ જેવા તે મહાત્માઓ પણ વિધુરિત થાય છે. અર્થાત્ શત્રુઓના સૈન્યને જીતવા માટે ક્ષોભાયમાન થાય છે તેવા ઉપસર્ગો અને પરિષહોને સ્પર્શાયેલા વીરોમાં ઇન્દ્ર જેવા કોઈક મહાત્મા તેવા સંયોગોમાં પણ શત્રુઓના નાશ માટે અંતરંગ મહાપરાક્રમ ફોરવે તો તે વીરતિલક કહેવાય. જેમ સારા પણ સંયમી સાધુ ઉપસર્ગો અને પરિષહોને પામીને સંયમના કંડકસ્થાનોથી હીનતાને પામે છે અને ક્યારેક ગુણસ્થાનકથી પાત પણ પામે છે. આથી જ શાસ્ત્રકારોએ ઉપસર્ગ અને પરિષહોને સંયમમાં અતિચાર આપાદક ક્યા છે. પરંતુ તેવા ઘોર ઉપસર્ગો-પરિષહોમાં પણ વીર પ્રભુ સ્હેજ પણ વિહ્વળતા પામ્યા વિના મોહના જય માટે મોહને સન્મુખ દોડી અંતે તેનો જય કર્યો તેથી વીર ભગવાનને વીરતિલક કહી શકાય. પરંતુ સંયમ ગ્રહણ કરીને માત્ર સંયમની ક્રિયા કરનારા અને બાહ્યત્યાગ કરનારા છતાં જેઓ કષાય અને વિષયના સમૂહનો જય કરતા નથી તેઓ કઈ રીતે વીતિલક કહી શકાય ? અર્થાત્ વીરતિલક કહી શકાય નહિ. એમ પૂર્વશ્લોક સાથે સંબંધ છે. IIII
