________________
૧૪૯
યોગસાર પ્રકરણ/ચતુર્થ પ્રસ્તાવ/બ્લોક-પ-૬ શ્લોક :
कषायविषयग्रामे धावन्तमतिदुर्जयम् ।
યઃ વમેવ જયવંત વીરતિન: jતઃ ? પાપા શ્લોકાર્થ :
કષાય-વિષયના સમૂહમાં દોડતાં અતિવિષમ એવા એક પોતાને જે જીતે છેકપરાજય કરે છે, તે વિરતિલક ક્યાંથી હોય?=વીરતિલક ન હોય હીન સત્ત્વવાળા હોય. આપII ભાવાર્થ
અનાદિના અભ્યાસથી જીવ ક્રોધાદિ ચાર કષાયો અને પાંચ ઇન્દ્રિયોના વિષયોના ભાવોને અનુસરવાના સ્વભાવવાળો છે અને અનાદિની તે ચાલને અનુસરનાર કોઈ જીવ ઉપદેશ આદિને પામી સંયમ ગ્રહણ કરે આમ છતાં અનાદિની ચાલને અનુસરનાર કષાય અને વિષયના સમૂહમાં દોડતાં અતિ દુર્જય એવા પોતાના આત્માને જ, અર્થાત્ માત્ર બાહ્ય ત્યાગથી જેના પર કાબૂ પ્રાપ્ત ન કરી શકાય તેવા એક પોતાના આત્માને જ જીતે છે અર્થાત્ કષાય અને વિષયના સમૂહને જીતતો નથી. પરંતુ પોતાના આત્માને કષાય-વિષયને પરાધીન કરે છે અને તે રીતે પોતાના આત્માને કષાય આદિને પરાધીન કરીને પોતાના આત્માનો પોતે જ વિનાશ કરે છે. તેવા સત્ત્વહીન જીવો સંયમ ગ્રહણ કરે તોપણ વીરોમાં તિલક એવા સુસાધુ ક્યાંથી હોય ? અર્થાત્ માત્ર વેશ ગ્રહણ કરવામાં કે બાહ્ય ક્રિયા કરવામાં જ તેઓ શૂરા છે પરંતુ પોતાના આત્માનું રક્ષણ કરવામાં શૂરા નથી. વસ્તુતઃ શત્રુથી વિનાશ પામતા એવા પોતાના આત્માનું રક્ષણ કરવાનું છે. તેના બદલે પોતાના આત્માનો જ જે જય કરે છે તેઓ વીર નથી. વીર તો તેઓ જ છે કે જે પોતાના શત્રુ એવા કષાયોનો અને ઇન્દ્રિયોનો જય કરે છે. પણ અવતરણિકા - પૂર્વશ્લોકમાં કહ્યું કે, સંયમગ્રહણ કરીને કષાયોના અને વિષયોના
