________________
૧૭
યોગસાર પ્રકરણ/ચતુર્થ પ્રસ્તાવબ્લોક-૩-૪ શ્લોકાર્ચ -
અશ્વસાક્ષિક સકલ સાવધયોગનું પ્રત્યાખ્યાન કરીને વળી વિસ્તૃત આત્મા એવો નપુંસક, વૈર્યવર્જિત સેવે છે ઘેર્યવર્જિત સાવધયોગને સેવે છે. Imall ભાવાર્થ
કેટલાંક હીન સત્ત્વવાળા જીવો કલ્યાણના અર્થે સંયમગ્રહણ કરે છે, તીર્થંકર આદિ અન્યની સાક્ષીએ સંપૂર્ણ સાવઘયોગનું પ્રત્યાખ્યાન કરે છે. આમ છતાં એ ભૂમિકાને અનુકૂળ સત્ત્વનો સંચય નહીં કરેલો હોવાથી ઇન્દ્રિયોની ઉત્સુકતા નિવર્તન પામતી નથી. તેથી વારંવાર વિષયોથી બાધિત થાય છે અને નપુંસક જેવા તેઓ પોતાના આત્માને ભૂલી જાય છે અર્થાતુ મેં મારા આત્મલ્યાણ અર્થે, મોહનો નાશ કરવા માટે આ સાવઘયોગનું પચ્ચખ્ખાણ કર્યું છે તે ભૂલી જાય છે અને ગ્રહણ કરાયેલી પ્રતિજ્ઞાને અનુરૂપ ઉચિત આચારોના પાલનમાં વૈર્યથી રહિત એવા તેઓ સકલ સાવદ્યયોગને સેવે છે. અર્થાત્ ઉપયોગપૂર્વક સંયમની સર્વ ઉચિત યતના કરતા નથી. માત્ર યથાતથા ચારિત્રાચારની બાહ્ય ક્રિયાઓ કરે છે. પરંતુ પાંચ ઇન્દ્રિયો તથા મનના સંવર અને ષકાયના પાલનને અનુરૂપ બાર પ્રકારની વિરતિમાં સમ્યફ યત્ન કરતા નથી, તેઓ સ્વપ્રતિજ્ઞાના લોપથી અનંત સંસારમાં ભટકે છે એમ પૂર્વશ્લોક સાથે સંબંધ છે. IIકા . અવતરણિકા:
પૂર્વશ્લોકમાં કહ્યું કે, હીત સત્ત્વવાળા જીવો સાવધયોગનો ત્યાગ કરીને તે સાવધયોગને સેવીને વિનાશ પામે છે. તે કેમ વિનાશ પામે છે અર્થાત્ ગુરુનું વચન, શાસ્ત્રનું વચન કે ઉચિત ભાવનાઓ તેમનું રક્ષણ કેમ કરતી નથી ? તેથી કહે છે – શ્લોક -
तावद् गुरुवचः शास्त्रं तावत् तावच्च भावनाः । कषायविषयैर्यावद् न मनस्तरलीभवेत् ।।४।।
