________________
૧૩૨
યોગસાર પ્રકરણ/તૃતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૨૪ ક્રિયા કઈ રીતે કરી શકાય તેની દિશા બતાવી. આમ છતાં સામાન્ય રીતે યોગમાર્ગમાં પ્રસ્થિત પણ જીવોને પોતાના સહવર્તી જીવોની પ્રવૃત્તિથી ચિત હંમેશાં વ્યાઘાત પામતું હોય છે તે અજ્ઞાનજન્ય છે, તેમ બતાવીને તેના નિવારણનો ઉપાય બતાવે છે – શ્લોક :
सर्वभूताविनाभूतं स्वं पश्यन् सर्वदा मुनिः ।
मैत्राद्यमृतसंमग्नः क्व क्लेशांशमपि स्पृशेत् ? ॥२४।। શ્લોકાર્ચ -
સર્વ ભૂતોમાં અવિનાભૂત એવા સ્વને સર્વદા જોતા સર્વ જીવોમાં નિયમા રહેનારું સ્વસદેશ સ્વત્વ છે તેમ સર્વદા જોતાં, મૈત્રાદિ અમૃતથી સંમગ્ન એવા મુનિ ક્લેશના અંશને પણ ક્યાંથી સ્પર્શે? પારા ભાવાર્થ :
મુનિઓ “સર્વ જીવોમાં સ્વસદશ સ્વત્વ છે” તેમ જોનારા હોય છે. તેથી સર્વ જીવોને પોતાના તુલ્ય જોવાની નિર્મલ દૃષ્ટિને કારણે તેઓનાં ચિત્તમાં સર્વ જીવો પ્રત્યે મૈત્રીભાવ વર્તતો હોય છે. વળી, સર્વ જીવો પરમાર્થથી શુદ્ધ સ્વરૂપવાળા છે, આમ છતાં અશુદ્ધ અવસ્થાને પામેલા હોવાથી સર્વ કર્થના પામે છે. તેથી જે જીવોમાં જે અંશે વિવેક પ્રગટ્યો છે અને તેના કારણે શુદ્ધ અવસ્થાને સન્મુખભાવવાળા થયા છે તે જીવોમાં વર્તતા શુદ્ધઅવસ્થાના સન્મુખભાવને આશ્રયી વર્તતા ગુણને જોઈને મુનિને પ્રમોદભાવ થાય છે. અને કર્મને પરવશ થઈને જે જીવો સંસારની વિડંબના પામે છે તેવા દુઃખી જીવોને જોઈને તેઓનું હિત કરવાની બુદ્ધિરૂપ કરુણા થાય છે તથા જે જીવો અતિકર્મને વશ વિપરીત પ્રવૃત્તિવાળા છે અને માર્ગને પામે તેવા નથી તેવા જીવો પ્રત્યે ઉપેક્ષા વર્તે છે. તેથી કોઈ પણ જીવોનું કોઈપણ પ્રકારનું અનુચિત વર્તન જોઈને પણ મહાત્માને મૈત્રીભાવના કારણે તે જ પરિણામ ઉલ્લસિત થાય છે કે હું શું કરું જેથી એનું હિત થાય ? હિત સંભવે નહિ તો મધ્યસ્થભાવને કારણે ઉપેક્ષા થાય પરંતુ
