________________
૪
કૂપદષ્ટાંતવિશદીકરણ | ગાથા : ૮
પુષ્પાદિ જીવના ઉપમર્ધનરૂપ=નાશરૂપ, જેટલી દ્રવ્યહિંસા છે, તેના વડે જમિશ્રપણું કહો, કેમ કે દ્રવ્યસ્તવના ઉત્તરકાળમાં થનારા ચૈત્યવંદનાદિરૂપ ભાવસ્તવ વડે તે દોષ=દ્રવ્યહિંસાથી થતો અલ્પ પાપબંધરૂપ દોષ, દૂર થતો હોવાથી કૂપદુષ્ટાંતની ઉપપત્તિ=સંગતિ, થાય છે. એ પ્રકારની આશંકામાં, ગ્રંથકારશ્રી કહે છે
ભાવાર્થ :
પૂર્વ ગાથા-૭માં સ્થાપન કર્યું કે વ્યવહારનય મિશ્રયોગ માને છે, તે વચન વ્યવહાર પૂરતું જ છે, પરંતુ તે પ્રમાણે કર્મબંધ થતો નથી, અને નિશ્ચયનય બાહ્ય યોગો અને અધ્યવસાયો એ બંનેના મિશ્રપણાને સ્વીકારીને કર્મબંધ માનતો નથી, એ વાત શંકાકારને માન્ય નથી. શંકાકારને એ કહેવું છે કે, ભગવાનની પૂજા પૂર્ણ વિધિપૂર્વક કોઈ કરતું હોય તો પણ, અને અવિધિથી પૂજા કરનારનો ભક્તિભાવ એકધારામાં આરૂઢ હોય તો પણ, પૂજાની ક્રિયા સ્વયં જલ-પુષ્પાદિ જીવોના ઉપમર્ધનરૂપ છે, તેથી તે દ્રવ્યહિંસા વડે પાપબંધ થાય છે, અને ભગવાનની ભક્તિના અધ્યવસાયથી પુણ્યબંધ થાય છે, એમ સ્વીકારીને એક જ કાળમાં મિશ્ર કર્મબંધ સ્વીકારવો જોઈએ.
-
જો મિશ્ર કર્મબંધ સ્વીકારીએ તો જ શાસ્ત્રમાં કહેલ કૂપદૃષ્ટાંત સંગત થાય છે. તે આ રીતે -
કૂવો ખોદતી વખતે ખોદનાર જીવ પ્રથમ કાદવથી લેપાય છે, અને જ્યારે જળની પ્રાપ્તિ થાય છે,ત્યારે તે કાદવથી ખરડાયેલા શરીરને અને અન્ય મળને પણ પાણીથી દૂર કરી શકાય છે. તેમ ભગવાનના દ્રવ્યસ્તવમાં થતી દ્રવ્યહિંસાથી જીવ પાપથી ખરડાય છે, અને ભક્તિનો શુભ ભાવ પૂજાકાળમાં છે તેથી પૂજાકાળમાં મિશ્ર કર્મબંધ થાય છે, અને પછી જેમ કૂવામાંથી જળ નીકળવાથી શુદ્ધિ થાય છે, તેમ ચૈત્યવંદનાદિ ભાવસ્તવની ક્રિયાથી તે બંધાયેલું કર્મ અને અન્ય કર્મ દૂર થઈ જાય છે. આ પ્રકારના શંકાકારના આશયમાં તેના નિરાકરણ માટે ગ્રંથકારશ્રી ઉપાધ્યાયજી મહારાજા કહે છે -
ગાથા =
जइ विहिजुयपूयाए, दुट्ठत्तं दव्वमित्तहिंसाए ।
तो आहारविहारप्पमुहं साहूण किमदुट्ठं ॥ ८ ।।
