________________
[૧]
શ્રીમુળસ્થાનમારોહ
अथान्त्यसमये यत्करोति, तदाह
****
-
(řો. ૮)
अन्त्ये दृष्टिचतुष्कं च, दशकं ज्ञानविघ्नयोः ।
क्षपयित्वा मुनिः क्षीणमोहः स्यात्केवलात्मकः ॥ ८१ ॥
•
व्याख्या- -क्षपको मुनिः क्षीणमोहस्यान्त्ये समये 'दृष्टिचतुष्कं ' चक्षुर्दर्शनादिदर्शनचतुष्कं ज्ञानान्तरायदशकं चेत्येताश्चतुर्दश प्रकृतीः क्षपयित्वा क्षीणमोहांशः सन् केवलात्मकः स्यादिति ।
तथा क्षीणमोहगुणस्थानस्थो जीवो दर्शनचतुष्कज्ञानान्तरायदशकोच्चयशोरूपषोडशबन्धव्यवच्छेदादेकसातवेद्यबन्धकः, तथा संज्वलनलोभऋषभनाराचनाराचोदयव्यवच्छेदात् सप्तपञ्चाशत्प्रकृतेर्वेदयिता, लोभसत्ताक्षपकत्वादेकोत्तरशतसत्ताको भवति ॥८१॥ ॥ કૃતિ ક્ષપસ્ય દ્વારશમ્ II ગુણતીર્થ સમયની નજીકના સમયે, અર્થાત્ દ્વિચરમસમયે (૧) નિદ્રા, અને (૨) પ્રચલા - આ બે પ્રકૃતિઓનો નાશ કરે છે.
એટલે એ બે પ્રકૃતિઓનો સત્તાવિચ્છેદ થવાથી, ક્ષીણમોહ ગુણઠાણાના ચરમસમયે ૯૯ પ્રકૃતિની સત્તા હોય.
હવે ક્ષીણમોહગુણઠાણાના ચરમસમયે એ જીવ શું કરે છે ? એ બતાવવા ગ્રંથકારશ્રી જણાવે છે –
* ક્ષીણમોહના ચરમસમયે થનારી ઘટના
શ્લોકાર્થ : ક્ષીણમોહના અંતે ૪ દર્શનાવરણ, ૫ જ્ઞાનાવરણ અને ૫ અંતરાય... આ ૧૪ પ્રકૃતિઓ ખપાવીને ક્ષીણમોહી મુનિ કેવલજ્ઞાની થાય છે. (૮૧)
વિવેચન : ક્ષપકશ્રેણિવાળો મુનિ ક્ષીણમોહ ગુણઠાણાના ચરમસમયે (૧) ચક્ષુદર્શનાવરણ, (૨) અચક્ષુદર્શનાવરણ, (૩) અવધિદર્શનાવરણ, અને (૪) કેવલદર્શનાવરણ - આ ૪ દર્શનાવરણ... મતિજ્ઞાનાવરણાદિ ૫ જ્ઞાનાવરણ... અને (૧) દાનાંતરાય, (૨) લાભાંતરાય, (૩) ભોગાંતરાય, (૪) ઉપભોગાતંરાય, અને (૫) વીર્યંતરાય - આ પ અંતરાયકર્મ... આ ૧૪ પ્રકૃતિઓને ક્ષય પમાડીને, એ ક્ષીણમોહી જીવ પોતાનું ક્ષીણમોહીપણું જાળવીને (=અર્થાત્ મોહક્ષયજન્ય અવસ્થા અકબંધ રાખીને) કેવળજ્ઞાનવાળો સર્વજ્ઞ આત્મા બને છે.
હવે ક્ષીણમોહ ગુણઠાણે રહેલા જીવને કેટલા કર્મોનો બંધ-ઉદય-સત્તા હોય ? તે બતાવવા ગ્રંથકારશ્રી કહે છે -
