________________
[૨૫]
-
(શ્નો. ૭૫-૭૬) એ ગુર્જરવિવેવના સમનવૃત: ક
व्याख्या-'स' क्षपकः क्षीणमोहगुणस्थानवर्ती द्वितीयं शुक्लध्यानं 'एकयोगेन' एकतरयोगेन संध्यायति, यदाह -
"एकत्रियोगभाजामाद्यं स्यादपरमेकयोगवताम् ।
तनुयोगिनां तृतीयं, नियोगानां चतुर्थं तु ॥१॥" कथम्भूतम् ? 'अपृथक्त्वं' पृथक्त्ववर्जितम्, 'अवीचारं' विचाररहितम्, 'सवितर्कगुणान्वितम्' वितर्कमात्रगुणोपेतम्, द्वितीयं शुक्लध्यानं ध्यायतीत्यर्थः ॥७५॥ अथापृथक्त्वमेव व्यक्तमाह -
निजात्मद्रव्यमेकं वा पर्यायमथवा गुणम् । निश्चलं चिन्त्यते यत्र, तदेकत्वं विदुर्बुधाः ||७६॥
-- ગુણતીર્થ ..
- બીજા શુક્લધ્યાનનો સવિશેષણ નામોલ્લેખ - શ્લોકાર્થ : પકજીવ અપૃથક્વ, અવિચાર અને સવિતર્ક ગુણથી યુક્ત એવા બીજા શુક્લધ્યાનનું ત્રણ યોગમાંથી કોઈપણ એક યોગે ધ્યાન કરે છે. (૭૫)
વિવેચનઃ તે ક્ષપકશ્રેણિવાળો ક્ષીણમોહગુણઠાણે રહેલો જીવ (૧) મનોયોગ, (૨) વચનયોગ, અને (૩) કાયયોગ – એ ત્રણ યોગમાંથી કોઈપણ એક યોગે બીજા શુક્લધ્યાનને ધ્યાવે છે. અહીં એક યોગથી બીજા યોગમાં સંક્રમણ ન થતું હોવાથી, જે યોગે ધ્યાન પર ચડ્યો તે જ યોગ છેક સુધી અકબંધ જળવાયેલો રહે છે, એટલે એક યોગે આ ધ્યાન થતું કહેવાય.
શાસ્ત્રમાં આ અંગે જણાવ્યું છે કે –
(૧) ત્રણે યોગવાળાને માત્ર એક પહેલું શુક્લધ્યાન જ થાય, (૨) એક યોગવાળાને બીજું શુક્લધ્યાન થાય, (૩) માત્ર કાયયોગવાળાને ત્રીજું શુક્લધ્યાન થાય, અને (૪) અયોગી મહાત્માને ચોથું શુક્લધ્યાન થાય.” [યોગશાસ્ત્ર ૧૧/૧૦]
આ બીજું શુક્લધ્યાન ત્રણ વિશેષણવાળું છે : (૧) અમૃથક્વ: પૃથક્વથી વર્જિત, અનેકતા વિનાનું.. (૨) અવિચાર : વિચરણ-સંક્રમણ વિનાનું... (૩) સવિતર્કઃ પૂર્વગત શ્રુતના આલંબને વિચારણાત્મક થનારું...
હવે અનુક્રમે આ ત્રણે વિશેષણોનું સવિશદ સ્વરૂપ બતાવવા, ગ્રંથકારમહર્ષિ ફરમાવે છે –
