________________
—
[૨૮]
* श्रीगुणस्थानक्रमारोहः * (श्लो. ६२-६३) अर्थतत्त्रयस्य क्रमेण व्यक्तार्थं व्याचिख्यासुः प्रथमं वितर्कमाह - स्वशुद्धात्मानुभूतात्मभावश्रुतावलम्बनात् ।
cર્ગvો વિત: રચાત્, યરિંમરnત્રાવિતગમ્ IIII व्याख्या-यस्मिन् ध्यानेऽन्तर्जल्पोऽन्तरङ्गध्वनिरूपो वितर्को विचारणात्मकस्तत्सवितर्कं ध्यानं स्यात्, कस्मात् ? 'स्वशुद्धात्मानुभूतात्मभावश्रुतावलम्बनात्' स्वकीयनिर्मलतमपरमात्मतत्त्वानुभवमयान्तरङ्गभावगतागमावलम्बनतः, इत्युक्तं सवितर्कं ध्यानम् ॥६२॥ अथ सविचारमाह -
—- ગુણતીર્થ - (૩) પૃથક્વઃ દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાય વગેરેમાં ભિન્નપણું... અર્થાત્ ધ્યાનના વિષય તરીકે જુદા જુદા દ્રવ્યાદિનું આલંબન લેતા રહેવું.
આ પ્રમાણે ત્રણે વિશેષણોનો સંક્ષેપથી અર્થ બતાવી, હવે એ ત્રણેનો અનુક્રમે વ્યક્ત (=સુસ્પષ્ટ) અર્થ જણાવવા, સૌ પ્રથમ ગ્રંથકારશ્રી “વિતર્કનું સ્વરૂપ કહે છે –
- (૧) વિતર્કનું સ્વરૂપ - શ્લોકાઈ પોતાના શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપના અનુભવથી, આત્મગત ભાવકૃતના આલંબને, જે ધ્યાનમાં અંતર્જલ્પાકારરૂપ વિતર્ક હોય, તે સવિતર્કથી ઉત્પન્ન થયેલ શુક્લધ્યાન સમજવું. (૨)
વિવેચનઃ જે ધ્યાનમાં અંતરંગ ધ્વનિરૂપ વિચારણાત્મક વિતર્ક હોય, તે સવિતર્ક ધ્યાન કહેવાય. આ સવિર્તક ધ્યાન, પોતાના નિર્મળ પરમાત્મતત્ત્વના અનુભવમય અંતરંગભાવગત શ્રુતજ્ઞાનના આલંબનથી ઉત્પન્ન થાય છે. અહીં શ્રુતજ્ઞાનના આલંબન તરીકે ચૌદ પૂર્વગત શ્રુતજ્ઞાનનો ઉપયોગ સમજવો, એનાથી આ સવિતર્કધ્યાન થાય, એ વિના નહીં.
પ્રશ્ન : મરૂદેવા માતા, ભરતચક્રી વગેરેને તો પૂર્વજ્ઞાન હતું નહીં, છતાં આ શુક્લધ્યાન તેઓને શી રીતે થયું ?
ઉત્તર : જુઓ, આત્મશુદ્ધિની ઉત્કટતાના પ્રભાવે એમને જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મોનો એવો તીવ્ર ક્ષયોપશમ થઈ જાય કે સહજતાથી એમને પૂર્વગત શાસ્ત્રાર્થનો બોધ થઈ જાય. એટલે કે તેઓ એ પૂર્વગત શાસ્ત્રના શબ્દથી વેત્તા નહીં, પણ અર્થથી વેત્તા બનીને પછી એના આધારે આ શુક્લધ્યાન પર ચડે માટે કોઈ દોષ ન રહે.
