________________
-
~
--
(श्लो. ६१) * गुर्जरविवेचनादिसमलङ्कृतः .
[ રૂ૭ अथ तद्विशेषणत्रयस्य स्वरूपमाह -
श्रुतचिन्ता वितर्कः स्यात्, विचारः सङ्क्रमो मतः ।
पृथक्त्वं स्यादनेकत्वं भवत्येतत्रयात्मकम् ||६१॥ व्याख्या-एतत्प्रथमं शुक्लध्यानं त्रयात्मकम्, क्रमोत्क्रमगृहीतविशेषणत्रयरूपम्, तत्र श्रुतचिन्तारूपो वितर्कः, अर्थशब्दयोगान्तरेषु सङ्क्रमो विचारः, द्रव्यगुणपर्यायादिभिरन्यत्वं પૃથવત્વમ્ દશા
ગુણતીર્થ
(ક) “વિતર્ક સાથે વર્તનારું હોઈ સવિતર્ક (ખ) “વિચાર” સાથે વર્તનારું હોઈ સવિચાર (ગ) “પૃથક્વ' સાથે વર્તનારું હોઈ સપૃથક્વ
આમ ત્રણ વિશેષણોથી યુક્ત હોવાથી, પહેલું શુક્લધ્યાન “પૃથક્વ-વિતર્ક-સવિચાર નામનું કહેવાય. હવે ગ્રંથકારશ્રી આ ત્રણે વિશેષણોનું સ્વરૂપ બતાવે છે –
(૧) વિતર્ક, (૨) વિચાર, અને (૩) પૃથત્ત્વનું સ્વરૂપ આ શ્લોકાર્થ: (૧) શ્રતની ચિંતા તે વિતર્ક કહેવાય, (૨) સંક્રમણ થવું તે “વિચાર” કહેવાય, અને (૩) અનેકપણું તે “પૃથક્ત કહેવાય. આમ પહેલું શુક્લધ્યાન ત્રણ વિશેષણોથી યુક્ત હોય છે. (૬૧)
વિવેચનઃ આ પહેલું શુક્લધ્યાન (૧) સવિતર્ક, (૨) સવિચાર, અને (૩) સપૃથક્ત એવાં ત્રણ વિશેષણોવાળું છે. આ ત્રણે વિશેષણો ક્રમથી પણ લેવાય... અને ઉત્ક્રમથી પણ લેવાય... અર્થાત્ “વિતર્ક-વિચાર-પૃથર્વવાળું પહેલું શુક્લધ્યાન છે' એવું પણ બોલાય. અને પૃથક્વ-વિતર્ક-વિચારવાળું પહેલું શુક્લધ્યાન છે' ઇત્યાદિ રૂપે ઉત્ક્રમથી પણ બોલાય. (એટલે અહીં વિશેષણોને ચોક્કસ ક્રમે રાખવાનો હોઈ નિયમ નથી, એ કહેવાનું તાત્પર્ય છે.)
હવે આ ત્રણે વિશેષણોનો ગ્રંથકારશ્રી પહેલા સંક્ષેપથી અર્થ બતાવે છે – (૧) વિતર્કઃ શ્રુતની ચિંતા... ચૌદ પૂર્વ વગેરે વિષયક શાસ્ત્રાર્થની વિચારણા...
(૨) વિચાર વિચરણ...સંક્રમણ.. જુદા જુદા અર્થ, શબ્દ અને યોગોમાં પરાવર્તન પામતા રહેવું. એક પરથી બીજામાં વિચરતા રહેવું.
