________________
(જ્ઞો. રૂ૩-૨૪-૩૬) એ ગુર્નવિવેવનાવિલમત્રત:
[૮ ] सत्त्वानामुपरि प्रमोदकरुणामैत्रीभृशं मन्यते, ध्यानाधिष्ठितचेष्टयाऽभ्युदयते तस्येह तन्निष्ठता ॥२॥ उपरतबहिरन्तर्जल्पकल्लोलमाले, लसदविकलविद्यापद्मिनीपूर्णमध्ये ।
सततममृतमन्तर्मानसे यस्य हंसः, पिबति निरुपलेपः स्यात्तु निष्पन्नयोगी ॥३॥" ॥३४॥ अथाप्रमत्तगुणस्थाने ध्यानसम्भवमाह -
धर्मध्यानं भवत्या, मुख्यवृत्या जिनोदितम् ।
रूपातीततया शुक्लमपि स्यादंशमात्रतः ||३५॥ व्याख्या-'जिनोदितं' जिनप्रणीतं 'धर्मध्यानं' मैत्र्यादिभेदभिन्नमनेकविधम्, यदाह -
"मैत्र्यादिश्चतुर्भेदं यद्वाऽऽज्ञादिचतुर्विधम् । पिण्डस्थादि चतुर्धा वा, धर्मध्यानं प्रकीर्तितम् ॥१॥"
—- ગુણતીર્થ - (૩) નિષ્પન્નયોગી :
શ્લોકાર્થઃ (૧) વચનોચ્ચારરૂપ બહિર્ષલ્પ અને અવિકલ્પ જ્ઞાનરૂપ અંતર્જલ્પ – આ બંને જલ્પરૂપી તરંગોની શ્રેણિઓ જ્યાં વિરામ પામી ગઈ છે (અર્થાત્ મન-વચન-કાયાના તરંગો શમી ગયા હોવાથી જ્યાં સ્થિરતા પ્રાપ્ત થઈ ગઈ છે...), (૨) અવિકલ=પૂર્ણ અથવા અયથાર્થતાદિરૂપ કલંકથી વિકલ-રહિત એવી વિદ્યા=જ્ઞાનરૂપી કમલિનીઓથી વ્યાપ્ત છે મધ્યભાગ જેનો એવા મનરૂપી “માનસ સરોવરમાં જેનો હંસરૂપ નિર્લેપ (=રાગાદિરૂપ લેપ વિનાનો) આત્મા સતત અમૃતપાન કરે છે, અર્થાત્ આત્મસ્વરૂપમાં સતત રમણતા અનુભવે છે, તે અહીં “નિષ્પન્નયોગી' કહેવાય.
આ પ્રમાણે નિરાલંબનધ્યાનમાં પ્રવેશ પામનારા ત્રણ પ્રકારના યોગીઓનું સ્વરૂપ બતાવીને, હવે ગ્રંથકારશ્રી અપ્રમત્તગુણઠાણે કર્યુ ધ્યાન હોય ? એ બતાવે છે –
- અપ્રમત્તગુણઠાણે ધ્યાનવિચારણા -- શ્લોકાર્ધ : અહીં સાતમે ગુણઠાણે મુખ્યવૃત્તિએ જિનેશ્વરે કહેલું ધર્મધ્યાન હોય છે. અને અહીં રૂપાતીતધ્યાન હોવાથી શુક્લધ્યાન પણ અંશમાત્રામાં હોય છે. (૩૫)
વિવેચન : “અપ્રમત્તસંયત' નામના સાતમે ગુણઠાણે પરમાત્માએ કહેલું ધર્મધ્યાન હોય છે. આ ધર્મધ્યાન “મૈત્રીભાવ' વગેરેના ભેદે અનેક પ્રકારનું છે. એ ભેદો બતાવવા શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે –
