________________
[ક્ષ્ર]
ભાવા-વસ્તુસ્વરૂપ અને સંબંધનુ જ્ઞાન મેળવવાની જરૂરિયાત કેટલી બધી છે તે આપણે ઉપર જોયું, હજી પણ તેજ સાધનને વિશેષ પ્રતિપાદન કરવા માટે કહે છે. સમજી વ્યવહારકુશળ માણસ કોઇપણ વસ્તુ ખરીદ કરતાં બે જાતના વિચાર કરે છે. એક તેા તે વસ્તુ ટકાઉ હાવી જોઇએ અને બીજી તે વસ્તુ ઉપયાગી હાવી જોઇએ. આપણા પેાતાના આત્મિક વ્યવહારમાં આ નિયમના ભંગ થતા જોવામાં આવે છે અને તે એક એ બાબતમાં નહિ, પણ આખે વ્યવહારજ ઉંધી ઈંટથી મંડાએલા માલુમ પડે છે. દાખલા તરીકે આપણને ચાવનાવસ્થાના સુખભાગમાં આનંદ લાગે છે; પશુ તે મુખને અંતે વૃદ્ધાવસ્થાનું દુઃખ છે અને તે સુખ ચાલે છે ત્યારે પણ બહુ થાડા વખત ચાલે છે; ધન મળે છે ત્યારે સુખ લાગે છે, પણ તેના નાશ થાય છે ત્યારે દુઃખ થાય છે; સ્નેડ્ડીને જોઇ આનંદ થાય છે તેના પણ મરણથી શાક થાય છે-એવી રીતે સવ પૌલિક વસ્તુઓમાં પરીણામે દુ:ખ છે એટલુ જ નહિ પણુ આનંદ અલ્પકાળ સુધીનાજ છે. (વસ્તુતઃ તે આને આનંદ કહિજ શકાય નહિ ) વળી થોડા કાળના સુખની ખાતર બહુ કાળના સુખના ભાગ આપવા પડે છે, તેથી યંત્રારકુશળ માણસે વિચાર કરવાની જરૂર છે. તું કાણુ ? તારું શું ? તારી ફરજ શી છે ? આ સ વસ્તુએ તારી કેવી રીતે છે? તેમા ને તારે શે સબંધ છે? તારી અન્ય પ્રાણીએ તરફ તથા વસ્તુએ તરફ કાંઈ ફરજ છે? તે કેવી છે ? વિગેરે બાબતને વિચાર કરવાની આવશ્યકતા અનેકવાર પુનરાવર્તન કરી કરીને સમજવાની જરુર છે. આવી રીતે જ્યારે આત્મનિરીક્ષણ કરવાની ટેવ પડશે ત્યારે વસ્તુસ્વરુપ બરાબર જણાશે. આ જીવ વિચાર કર્યાં
