________________
ધમરત્ન પ્રકરણ.
મૂલાઈ–જે આ લોક અને પરલોકમાં વિરૂદ્ધ એવું કાર્ય સેવત ન હોય, તથા દાન, વિનય અને શીળે કરીને સહિત હોય, તે લોકપ્રિય કહેવાય છે. તેથી તે બીજા માણસને પણ ધર્મને વિષે બહુમાન ઉત્પન્ન કરે છે.
ટીકાથ–આ લેકને વિરૂદ્ધ તથા પરલોકને વિરૂદ્ધ કાર્ય સેવે નહીં. કેશુ? જે લોકપ્રિય હોય છે. આ પ્રમાણે સંબંધ કરો, તેમાં પરની નિંદા વિગેરે જે કરવું તે આ લોક વિરૂદ્ધ કહેવાય છે. કહ્યું છે કે–“કેઈપણ પ્રાણીની નિંદા કરવી, તેમાં પણ વિશેષ કરીને ગુણ જનની નિંદા કરવી, સરળતાથી ધર્મ કરનારની હાંસી કરવી, લેકમાં જે પૂજ્ય ગણાતા હોય તેમનું અપમાન કરવું, ઘણુ માણસે સાથે જે વિરોધ કરતા હોય તેને સંગ કરે, દેશાદિકના આચારનું ઉલ્લંઘન કરવું, ઉદ્ધતવેષ રાખ, બીજાઓ જાણે તેમ કીર્તિને માટે પ્રગટ રીતે દાનાદિક કરવા, સપુરૂષોને કષ્ટ પડે તે જોઈ આનંદ પામો, તથા શક્તિ છતાં સપુરૂષના દુ:ખના પ્રતીકાર ( ઉપાય) ન કરવા. આ વિગેરે કાર્યો આ લેક વિરૂદ્ધ જાણવાં. તથા પરલક વિરૂદ્ધ ખરકમ એટલે કઠેર કર્મ કહેવાય છે. કહ્યું છે કે–“રાજ્ય, ખેતરોનું સ્વામીપણું અને જકાત ઉઘરાવવા વિગેરેનું કામ, એ ખરકમ કહેવાય છે. આવા પ્રકારનું કાર્ય વિરતિ ન હોય તો પણ ડાહ્યા પુરૂષે કરવું નહીં.” તથા ધૃત વિગેરે બને લેક વિરૂદ્ધ છે. કહ્યું છે કે-“જુગાર, માંસ, મદિરા, વેશ્યા, શિકાર, ચોરી અને પરસ્ત્રીની સેવા આ સાત વ્યસને જગતમાં અત્યંત પાપી પ્રાણીને નિરંતર ( વળગેલાં હોય છે. જેનું મન વ્યસનમાં આસક્ત હોય, તેને આ લેકમાં ઉત્તમ પુરૂષ નિદે છે, અને તે અધમ મનુષ્ય રક્ષણ વિના જ મરણ પામી દુર્ગતિમાં જાય છે. તાત્પર્ય એ છે જે–લોકોની અપ્રીતિના કારણરૂપ આવા કાર્યો ત્યાગ કરવાથી જ મનુષ્ય ઉત્તમ પુરૂષને પ્રિય થાય છે, તથા ધર્મને અધિકારી પણ તેજ થાય છે. તથા દાન-ધનને ત્યાગ એટલે સુપાત્રાદિકને આપવું તે, વિનય-ગ્ય સત્કાર અને શીળ-સદાચરમાં પ્રવૃત્તિ,
