________________
અપ્રમાદિ–ચારિત્રી જ્યારે કહેવાય ? '
( ર૦૫)
મૂલાથ– સર્વ કિયાને વખતસર અન્યૂનાધિકપણે સૂત્રોકત વિધિ પ્રમાણે બીજી ક્રિયામાં ઉપયોગ રહિત આચરે તે ચારિત્રી અહીં અપ્રમાદી કહેવાય છે.
ટીકાકાળે એટલે અવસરે અર્થાત જે પ્રત્યુપેક્ષણદિક ક્રિયા
જે કાળ હોય તે કાળને વિષે, વખત વિના કરેલી ખેતી વિગેરે ક્રિયાઓ પણ ઈષ્ટ સિદ્ધિને માટે થતી નથી, તેથી સર્વ ક્રિયા કાળે કરે એ સંબંધ કર. તે ક્રિયા કેવી? અન્યૂનાધિક-પ્રમાદને લીધે ન્યૂન ન કરે, તથા શૂન્યપણને લીધે અથવા પિતાની પ્રતિષ્ઠાને અર્થે અધિક પણ ન કરે. તેમ કરવાથી તે સાધુ એસનો કહેવાય છે કહ્યું છે કે
જે આવશ્યાદિક કિયાને કરે નહીં, અથવા હીણ અધિક કરે અથવા ગુરૂના કહેવાથી કરે તે સાધુ સને કહેલો છે.” તથા એક કિયાથી જે બીજી ક્રિયા તે ક્રિયાંતર કહેવાય છે, તેણે કરીને રહિત એટલે કે પડિલેહણાદિક કરતી વખતે સ્વાધ્યાય ન કરે અને સ્વાધ્યાય કરતી વખતે વસ્ત્ર પાત્રાદિકની પડિલેહણ કે ગમનાદિક ન કરે. એજ કારણ, માટે આગમમાં કહ્યું છે કે “ઈદ્રિયોના વિષયને ત્યાગ કરી પાંચ પ્રકારને સ્વાધ્યાય કરે અને તેમાં જ તન્મય, તત્પર અને ઉપયોગી થઈ વિચરે.” અહીં કેઈ શંકા કરે કે-જે એમ છે તો કેટલાએક નવકાર મંત્રી અને સ્તંત્ર વિગેરે બોલતા બોલતા ચૈત્યની પ્રદક્ષિણા કરે છે, તે આગમ વિરૂદ્ધ હોય એમ જણાય છે. કારણ કે કેવળીને પણ એક વખતે બે ઉપગ ઈચ્છાતા નથી. “સર્વ કેવળીને એકી સાથે બે ઉપગ હોતા નથી.” ઇત્યાદિક આગમમાં કહેલું છે. અહીં જવાબ આપે છે કે કેવળીને યુગપતુ બે ઉપગ ન હોય એ વચન અહીં જ્ઞાપક નથી-લાગુ પડતું નથી કેમકે કેવળીને એક સમયના ઉપગની અપેક્ષા છે, અને છમસ્થને ઉપયોગ તે અંતર્મુહૂર્તનો. છે તેમાં પગલે પગલે અસંખ્યાતા સમયે જતા રહે છે અને જીવના વિર્યનું અચિંત્યપણું તથા શીર્ઘકારીપણું છે તેથી ઈર્યાસમિતિને વિષે પણ ઉપગ સંભવે જ છે, શંકા–ત્યારે શા માટે સૂત્રમાં “ઈદ્રિ
