________________
(૭૮).
ધર્મરત્ન પ્રકરણ. ધર્મરૂપી ચિત્રના અથીએ પણ આ એકવીશ ગુણએ કરીને આત્મા સમારે જોઈયે એટલે કે શુદ્ધ કરવો જોઈયે.
હવે કઈ શંકા કરે કે- ધર્મ બે પ્રકારને છે- શ્રાવકધર્મ ૧ અને સાધુ ધર્મ ૨. શ્રાવકધર્મ પણ અવિરત અને વિરત એમ બે પ્રકારનો છે. તેમાં પહેલા અવિરતને અધિકારી અન્ય શાસ્ત્રમાં આ પ્રમાણે કહ્યો છે—“જે માણસ ધર્મને અથી હાય, શક્તિમાન હોય અને સૂત્રથી પ્રતિકૂળપણે વતત ન હોય તે અધિકારી છે. તથા તેજ અથી કહેવાય છે કે જે વિનયવાળો હોય ધર્મ કરવા ઉઠા હોય એટલે તત્પર થયા હોય અને ગુરૂ પાસે જઈ ધર્મને પૂછતો હોય.” આવી રીતે અધિકારી કહ્યો છે, બીજા વિરતને માટે પણ “જે માણસ સમક્તિ વિશેરેને પામીને હંમેશાં મુનિઓ પાસે શ્રેષ્ઠ સામાચારીનું શ્રવણ કરે છે, તેને જ શ્રાવક કહ્યો છે. તથા“જે માણસ પરલોકમાં હિતકારક જિનવચનને ઉપગપૂર્વક સારી રીતે સાંભળે છે, તે અતિ તીવ્રકર્મનો નાશ કરવાથી ઉત્કૃષ્ઠ શ્રાવક થાય છે. ' ઇત્યાદિક શ્રાવક શબ્દની પ્રવૃત્તિના હેતુભૂત અસાધારણ વિશેષ-પ્રકારના સૂત્રવડે પરમાર્થથી તે આવા પ્રકારના જે હોય તે શ્રાવકધર્મના અધિકારી કહ્યા છે. તથા સાધુ ધર્મના અધિકારીઓ પણ અન્યસૂત્રમાં જૂદી રીતે જ કહ્યા છે. તે આ પ્રમાણે-“જેઓ આર્યદેશમાં ઉત્પન્ન થયા હય, જાતિ અને કુળથી વિશિષ્ટ હેય એટલે ઉત્તમ જાતિ અને કુળવાળા હોય, જેમને કમળ પ્રાયે કરીને ક્ષીણ થયે હેય, જેઓ નિર્મળ બુદ્ધિવાળા હોય, તથા આ ભવસમુદ્રમાં મનુષ્યપણું પ્રાપ્ત થવું દુર્લભ છે, જન્મ એ મરણનું નિમિત્ત છે, સંપત્તિઓ ચપળ છે, વિષયે દુઃખના હેતુરૂપ છે, સંગમાં અવશ્ય વિયેળ રહેલે જ છે, સમય સમય પ્રત્યે મરણ રહેલું જ છે અને કર્મને વિપાક અતિ દારૂણ છે,” આ પ્રમાણે સ્વભાવથી જ જેઓએ સંસારને નિર્ગુણ સ્વભાવ જાણેલો હોય, અને તેથી કરીને જ જેઓ વૈરાગ્ય પામેલા હોય, જેઓના કષાય પાતળા પડ્યા હોય, જેઓને હાસ્યને ઉદય અલ્પ હોય,
