________________
કષાયોનું વર્ણન ભાવાર્થ-જેઓ શઠતાથી મિત્રને, કલુષિત કર્મ દ્વારા ધર્મને, બીજાઓને દુઃખ ઉપજાવવા દ્વારા સમૃતિને, સુખવડે વિવાને, અને કઠોરતાથી નારીને વછે છે, તેઓ પ્રકટ મૂર્ખાઓ જ છે.
તથા લોભ-પ્રીતિ વિગેરે સર્વનો વિનાશ કરે છે. કેમકે વાસ્તવિક રીતે લાભ થકી ક્રોધ, માન અને માયા થાય છે. તેથી કરીને –
ઉપશમથી ક્રોધને હણ, માર્દવથી માનને જીત, બાજુતાથી માયાને જીતવી અને સંતોષથી લાભને જીત.”
ક્ષમા-ઉપશમ વડે ઉદયમાં નહિ આવેલા ક્રોધને રોકવાથી અને ઉદયમાં આવેલા ક્રોધને નિષ્ફળ કરવાથી હણ. એવી રીતે માનને માર્દવવ-નિરભિમાનિતાવડે ઉદય નિધિ વિગેરેને જીતવે, અને માયાને ત્રાજુ ભાવથી–અશઠતાથી ઉદયનિરોધાદિવડે જીતવી, એવી રીતે લોભને સંતોષ થકી–નિસ્પૃહપણાથી ઉદયને નિરોધવડે અને ઉદય પામેલને નિષ્ફળ કરવાવડે જીત, કહ્યું છે કે- નિગ્રહ નહીં કરવામાં આવેલા–ઉશૃંખલ ક્રોધ અને માન તથા વૃદ્ધિ પામતા માયા અને લેભ એ ચારે સંપૂર્ણ, કૃષ્ણ અથવા કિલષ્ટ કષા, અશુભ ભાવરૂપી પાણી વડે
પુનર્જન્મરૂપી વૃક્ષનાં તેવા પ્રકારનાં કર્મરૂપી મૂળીઓને સિંચે છે. આ અત્યંત અધમ ચાર કષામાંથી એકેક કષાય પણ સંસાર સંબંધિ દુ:ખ આપવામાં કારણ બને છે. તે સઘળા કષાયે એકઠા થયા હોય ત્યારે તે શું કહેવું એ ઉપર દષ્ટાંત કહે છે.
કોઈ બે સાધુઓ ' પ્રતિજ્ઞા કરીને દેવલેકમાં ગયા. આ તરફ એક નગરમાં કોઈ એક શેઠની ભાર્યા પુત્રને માટે નાગદેવતાની આરાધના કરવા ઉપવાસ કરી રહી હતી. નાગદેવે કહ્યું કે-દેવલેકમાંથી વેલે જીવ હારો પુત્ર થશે. ત્યારપછી તે બે સાધુ
- ૧ એક બીજાને પ્રતિબોધવા રૂ૫.
