________________
સૂક્ષ્મકાયયોગનો આશ્રય લઈને,જે ધ્યાનનો અભ્યાસ કરે છે તે સૂક્ષ્મક્રિયાપ્રતિપત્તિ નામનું ત્રીજા પ્રકારનું શુક્લ ધ્યાન છે. એ સયોગીજનનું આયુષ્ય અન્તર્મુહૂર્ત હોય પણ શેષ કર્મોની સ્થિતિ અધિક હોય તો તે આત્માના અતિશય વિશેષ એટલે કેવલીસમુદ્ધાત દ્વારા શેષ કર્મોની સ્થિતિને શેષ આયુષ્યની સમાન કરીને સૂક્ષ્મકાયયોગ દ્વારા સૂક્ષ્મક્રિયાપ્રતિપપત્તિ ધ્યાનનો આરંભ કરે છે.
વ્યુપરતક્રિયાનિવૃત્તિ અથવા સમુચ્છિન્નક્રિયાનિવૃત્તિ નામના ચોથા શુક્લ ધ્યાનમાં જ્ઞાનીની સમસ્ત ક્રિયાઓ સૂક્ષ્મ પણ - વિરત બની જાય છે - સર્વ પ્રકારની ક્રિયાઓનું ઉપશમન થઈ જાય છે. આ ધ્યાનમાં સર્વ પ્રકારના કર્મબંધના આસવ રોકાઈ જવાથી તથા શેષ સર્વ અઘાતિકોનો નાશ કરવાની શક્તિ ઉત્પન્ન થવાથી કેવલી પુરુષ સંસારના દુ:ખમાંથી વિમુક્તિ અપાવનાર યથાખ્યાત ચારિત્ર, જ્ઞાન અને સમ્યગ્દર્શનરૂપ સાક્ષાત મોક્ષકારણને પ્રાપ્ત કરી લે છે.
આ પ્રમાણે શુક્લ ધ્યાન દ્વારા શુદ્ધાત્મા પરિનિર્વાણને પ્રાપ્ત કરે છે. આ ધ્યાન બંને મોક્ષના હેતુરૂપ બને છે.
ગાથોક્ત ‘વિચિત્રધ્યાન' પદ દ્વારા પદસ્થ, પિણ્ડસ્થ, રૂપસ્થ અને રૂપાતીત એ ચાર પ્રકારના ધ્યાનનો પણ નિર્દેશ થાય છે.
મંત્રવાક્યોનું ધ્યાન પદસ્થ, આત્માનું ચિંતન પિણ્ડસ્થ, સમસ્ત ચિદ્રૂપનું ધ્યાન રૂપસ્થ અને નિરંજનનું ચિંતન રૂપાતીત ધ્યાન છે.
ધ્યાન માટેના મંત્ર (૪૯) पणतीससोलछप्पणचदुदुगमेगं च जवह झाएह । परमेट्ठिवाचयाणं अण्णं च गुरूवरसेण ।। ४९ ।।
पञ्चत्रिंशत् षोडश षट् पञ्च चत्वारि द्विकमेकं च जपत ध्यायत । परमेष्ठिवाचकानामन्यच्च गुरुपदेशेन ॥ ४९ ॥
૪૪
