________________
તૃતીય અધિકાર
વ્યવહાર અને નિશ્ચય મોક્ષમાર્ગ (૩૯) सम्मइंसणणाणं चरणं मोक्खस्स कारणं जाणे । ववहारा णिच्छयदो तत्तियमइओ णिओ अप्पा ॥ ३९ ॥ सम्यग्दर्शनं ज्ञानं चरणं मोक्षस्य कारणं जानीहि । व्यवहारानिश्चयतस्तत्रिकमयो निज आत्मा ॥ ३९ ॥
વ્યવહાર નથી સમન્ દર્શન, શોન અને ચારિત્ર કથા નિશ્ચય નય અનુસાર આ ત્રણે રૂપ પોતાની આત્મા જ મોક્ષનોં કારણરૂપ છે એમ તમે જાણો.
વ્યવહાર અને નિશ્ચય નય અનુસાર મોક્ષમાર્ગ બે પ્રકારનો છે. એક વ્યવહાર મોક્ષમાર્ગ અને બીજો નિશ્ચય મોક્ષમાર્ગ.
સમ્યક દર્શન, સમ્યક જ્ઞાન અને સમ્યક ચારિત્ર આ ત્રણેનો સમૂહ કે જેને ‘ત્રિરત્ન” કહેવામાં આવે છે - તે વ્યવહાર મોક્ષમાર્ગ છે. પરંતુ પોતાનો આત્મા, જે આ ત્રિરત્નરૂપ છે, તે જ નિશ્ચય નય અનુસાર મોક્ષમાર્ગ છે.
અર્થાત્ આ ત્રિરત્ન - ભેદરત્નત્રય જ વ્યવહાર મોક્ષમાર્ગ છે અને અભેદરત્નત્રય નિશ્ચય મોક્ષમાર્ગ છે. તેથી ભેદાભદાત્મક રત્નત્રયને મોક્ષના કારણરૂપ જાણવો જોઈએ.
નિશ્ચય અનુસાર આત્મા જ મોક્ષમાર્ગ છે. (૪૦) रयणत्तयं ण वट्टइ अप्पाणं मुइत्तु अण्णदवियम्हि । तम्हा तत्तियमइउ होदि हु मोक्खस्स कारणं आदा ।। ४० ।।
૩૫
