________________
પુદ્દગલોનું (નીર - ક્ષીરની જેમ) પરસ્પર એકરૂપ થઈ જવું તે દ્રવ્યબંધ છે. ૩ર.
જેનાથી કર્મ બંધાય છે, તે બંધ છે. તે દ્રવ્યથી અને ભાવથી એમ દ્વિવિધ છે. ચેતનના ભાવો એટલે કે રાગાદિ પરિણામોથી જે કર્મ બંધાય તે ભાવબંધ છે તથા કર્મ અને આત્માનો પરસ્પર અનુપ્રવેશ થવો તે દ્રવ્યબંધ છે.
બંધના પ્રકાર અને કારણ (૩૩) पयडिट्ठि अणुभागप्पदेसभेदादु चदुविधो बंधो। जोगा पयडिपदेसा ठिदिअणुभागा कसायदो होंति ।। ३३ ।।
प्रकृतिस्थित्यनुभागप्रदेशभेदात् तु चतुर्विधो बन्धः । योगात्प्रकृतिप्रदेशौ स्थित्यनुभागौ कषायतः भवतः ।। ३३ ॥
પ્રકૃતિ, સ્થિતિ, અનુભાગ અને પ્રદેશ એ ભેદથી બંધના ચાર પ્રકાર છે. પ્રકૃતિ અને પ્રદેશ (બંધ) યોગથી અને સ્થિતિ તથા અનુભાગ (બંધ) કષાયથી થાય છે. ૩૩.
અહીં દ્રવ્યબંધના પ્રકાર અને દ્રવ્યબંધ થવાનું કારણ બતાવ્યાં છે. દ્રવ્યબંધના ચાર પ્રકાર છે : પ્રકૃતિબંધ, સ્થિતિબંધ, અનુભાગબંધ અને
પ્રદેશબંધ.
જ્ઞાનાવરણ વગેરે કર્મોમાં જ્ઞાનાદિ આત્મગુણોને રોકવાનો જે સ્વભાવ છે, તે પ્રકૃતિબંધ છે.
બંધને પ્રાપ્ત થયેલાં કર્મો જ્યાં સુધી જીવની સાથે રહે છે, તેને સ્થિતિબંધ કહે છે.
આ કર્મોમાં ન્યૂનાધિકતાના પ્રમાણાનુસાર ફળ આપવાની જે વિશેષ શક્તિ છે તે અનુભાગબંધ છે.
પ્રતિક્ષણે જેનો આસ્રવ થાય છે તેવાં કર્મોની સંખ્યાનું નામ પ્રદેશબંધ છે. તેમાંથી પ્રકૃતિ અને પ્રદેશબંધ યોગ અર્થાત્ મન- વચન-કાયાના વ્યાપારથી સંભવે છે. અને સ્થિતિ તેમ જ અનુભાગબંધ કોધાદિ કષાયોને કારણે ઉદ્ભવે છે.
૩૦
