________________
આ ૧૪ દ્વારો વડે અથવા વારોમાં જીવોનું અન્વેષણ કરવામાં આવે છે. તેથી તેમને માર્ગણા એટલે કે અન્વેષણસ્થાન કહેવામાં આવે છે. ૧૪ ગુણસ્થાનો :
ગુણસ્થાનો ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ કરાવનાર સ્થાનો છે. તે આ પ્રમાણે છે : મિથ્યાત્વ, સાસાદન, મિશ્ર, અવિરત, દેશવિરત, પ્રમતવિરત, અપ્રમતવિરત, અપૂર્વકરણ, અનિવૃત્તિકરણ, સૂક્ષ્મસાપરાય, ઉપશાનમોહ, ક્ષીણમોહ, સંયોગકેવલી અને અયોગકેવલી.
સિદ્ધ અને ઊર્ધ્વગમનનો સ્વભાવ (૧૪) णिक्कम्मा अट्ठगुणा किंचूणा चरमदेहदो सिद्धा। लोयग्गठिदा णिच्चा उप्पादवयेहिं संजुत्ता ॥ १४ ॥ निष्कर्माणः अष्टगुणाः किंचिदूनाः चरमदेहतः सिद्धाः । નોયિતા નિત્યા: ઉતાવ્યાખ્યાં સંયુI | ૪ |
આઠ કર્મોથી રહિત, આઠ ગુણોથી સહિત અને અંતિમ શરીરથી થોડું નાનું સ્વરૂપ ધરાવનાર, નિત્ય અને ઉત્પાદ - વ્યય સહિત સિદ્ધો લોકાકાશના અગ્ર ભાગ પર વિરાજમાન છે. ૧૪.
જ્ઞાનાવરણાદિ દ્રવ્યકર્મ, ઔદારિક શરીરાદિ નોકર્મ અને રાગાદિ ભાવકથી જે રહિત છે, સમ્યત્વાદિ આઠ ગુણોથી જે સહિત છે, જે શરીરથી તેઓ મુક્ત થયા છે, તેના કરતાં થોડું નાનું સ્વરૂપ ધરાવે છે, લોકાકાશના શિખર પર વિરાજમાન છે તથા ઉત્પાદ અને વ્યયપરિણામથી યુક્ત હોવા છતાં પણ મુક્તિરૂપ ધોવ્યસ્વભાવનો જે ક્યારેય પણ ત્યાગ કરતા નથી, તે સિદ્ધ છે.
આ ગાથામાં જીવના સિદ્ધસ્વરૂપનું વર્ણન છે, પરંતુ તેના ઊર્ધ્વગમનના સ્વભાવનું સ્પષ્ટ નિરૂપણ નથી, પરંતુ આ ગાથાના પૂર્વાર્ધમાં જીવના ‘સિદ્ધત્વ અધિકારનું અને ઉત્તરાર્ધમાં ‘ઊર્ધ્વગમન અધિકારનો નિર્દેશ હોવાનું સૂચવાયું છે. (સંસ્કૃત ટીકાકાર બ્રહ્મનેમિદત દ્વારા).
