________________
पुद्गलकर्मादीनां कर्ता व्यवहारतः तु निश्चयतः । चेतनकर्मणां आत्मा शुद्धनयात् शुद्धभावानाम् ।। ८ ॥
વ્યવહાર નય અનુસાર જીવ પુદ્ગલકર્યાદિનો, નિશ્ચય નય અનુસાર ચેતન કર્મોનો અને શુદ્ધ નય પ્રમાણે શુદ્ધ ભાવોનો કર્તા છે. ૮.
વ્યવહાર નય પ્રમાણે આત્મા જ્ઞાનવરણાદિ દ્રવ્ય-કમ તથા ગાથોક્ત આદિ શબ્દથી વર્ણિત ઔદારિકાદિ ત્રણ શરીરો અને આહાર વગેરે છ પર્યાક્તિઓને યોગ્ય પુદ્ગલરૂપનો કમ અને બાહ્ય ઘટપટાદિનો કર્તા છે.
પરંતુ, અશુદ્ધ નિશ્ચય નય પ્રમાણે તે રાગાદિ ભાવરૂપ કર્મોનો કર્તા છે. તથા શુદ્ધ નિશ્ચય નય અનુસાર ક્ષાયિત અનન્ત જ્ઞાન - સુખાદિ શુદ્ધ ભાવોનો કર્તા છે.
જીવનું ભોક્તાસ્વરૂપ (૯) ववहारा सुह-दुक्खं पुग्गलकम्मप्फलं पभुंजेदि। . आदा णिच्छयणयदो चेदणभावं खु आदस्स ॥ ९ ॥ व्यवहारात् सुखदुःखं पुद्गलकर्मफलं प्रभुक्ते । आत्मा निश्चयनयत: चेतनभाव खलु आत्मनः ॥ ९ ॥
: વ્યવહાર નય પ્રમાણે આત્મા પુદ્ગલકર્મના ફળરૂપ સુખ-દુ:ખને ભોગવે છે, પણ નિશ્ચય નય અનુસાર પોતાના ચેતનભાવ(જ્ઞાનાનંદ)ને અનુભવે છે. ૯.
વ્યવહાર નય પ્રમાણે જીવ સર્વ પ્રકારનાં કર્મોના પરિણામરૂપ સુખ - દુ:ખ વગેરેનો અનુભવ કરે છે. પરંતુ નિશ્ચય નય પ્રમાણે પોતાના જ જ્ઞાનાનન્દાદિ સ્વભાવનો અસંદિગ્ધ ભોક્તા છે. કાયિક સુખદુ:ખને ભોગવતો નથી.
