Page Text
________________
અષ્ટક પ્રકરણ
૧૮૩
૧૪-એકાન્તનિત્યપક્ષખંડન અષ્ટક
ઊર્ધ્વગતિ સ્વર્ગ આદિની પ્રાપ્તિ. અધોગતિ- નરકગતિ આદિની પ્રાપ્તિ. શાન=પચીસ તત્ત્વોનો બોધ. મોક્ષ=સર્વકર્મોથી છૂટકારો. ઓપચારિક=કાલ્પનિક, અર્થાત્ અપારમાર્થિક.
ધર્મથી ઊર્ધ્વગતિ થાય ઇત્યાદિ સાંખ્યો માને છે. ઇશ્વરકૃષ્ણ કહે છે કે-“ધર્મથી આત્મા ઊંચે જાય, अधयी अधोगतिमinय, शानथी मोक्ष याय, अन विपर्ययथा ( नथी)बंध थाय." (ivuARE૪૪) તથા “પ્રકૃતિ વગેરે પચીસ તત્ત્વોના રહસ્યને જાણવાવાળો મનુષ્ય ગૃહસ્થાશ્રમ વગેરે કોઇપણ આશ્રમમાં રહેવાથી મુક્ત થઇ શકે છે. પછી ભલે તે મસ્તકે જટા રાખતો હોય, મસ્તકનું મુંડન કરાવતો હોય, કે શિખા ધારણ કરતો હોય. પ્રકૃતિ આદિ તત્ત્વજ્ઞાનના અભ્યાસ દ્વારા તત્ત્વદર્શન થઇ જવાથી પ્રકૃતિના વિકારોનો નાશ થાય છે. આથી આત્મા મુક્ત થાય છે. અને પોતાના સ્વરૂપમાં અવસ્થિત રહે છે. તત્ત્વજ્ઞાનથી ४५ स्थितिमा पुरुषनी भुति मा ४ संशय नथी." (६)
___ अथ विभुत्वेन संसरणाभावेऽपि यदोर्ध्वलोके स्वहेतोरेव भोगायतनमस्य भवति तदोर्ध्वगतिरपदिश्यते यदा त्वधस्तदाधोगतिरित्येवं भोगायतनद्वारेणोर्ध्वगत्यादिरात्मनो भविष्यतीत्याशङ्कायामाह
भोगाधिष्ठानविषये-प्यस्मिन् दोषोऽयमेव तु । तभेदादेव भोगोऽपि, निष्क्रियस्य कुतो भवेत् ॥७॥
वृत्तिः- भोगो विषयप्रतिभासिनो मनस आत्मनि स्फटिकोपाधिन्यायेन प्रतिबिम्बनम्, तथा चोक्तं विन्ध्यवासिना- "पुरुषोऽविकृतात्मैव, स्वनिर्भासमचेतनम् । मनः करोति सान्निध्या-दुपाधिःस्फटिकं यथा ॥१॥" स्वनिर्भासमिति स्वाकारवन्तं पुरुषं मनः कर्तृभूतं करोतीति ॥ "विविक्तेदृक्परिणतौ, बुद्धौ भोगोऽस्य कथ्यते । प्रतिबिम्बोदयः स्वच्छे, यथा चन्द्रमसोऽम्भसि ॥१॥" तस्य भोगस्याधिष्ठानमायतनं भोगाधिष्ठानम् यत्र बुद्ध्यहङ्कारेन्द्रियादौ प्रकृतिविकारे सति पुरुषस्य भोगो भवति तद्भोगाधिष्ठानं शरीरम्, तद्विषयो यत्र संसारे स तथा, तत्रापि 'भोगाधिष्ठानविषयेऽपि', न केवलं भोगायतनकल्पनारहिते इत्यपिशब्दार्थः, 'अस्मिन्' इति संसारे, 'दोषो' दूषणम्, 'अयमेव' एष एवानन्तरोदित ऊर्ध्वगत्यादिसंसारापारमार्थिकत्वलक्षणः, यतो भोगाधिष्ठानं शरीरमेव, तेन च सह सम्बन्धो निष्क्रियत्वेनात्मनो न युक्तः, तदभावात्तद्वारकः संसार औपचारिक एवेति, 'तुशब्दः' पादपूरणे, तथा भोगाधिष्ठानकल्पनमसङ्गतमेव, भोगस्यैवात्मनोऽयुज्यमानत्वादित्येतदाह- 'तभेदादेव' इति, इह तच्छब्देन क्रिया परामृश्यते, ततः क्रियाभेदादेव क्रियाविशेषत्वादेव भोगस्य, भोगो हि क्रियाविशेष एव, अत: 'भोगोऽपि' विषयोपभोगोऽपि, न केवलं भोगाधिष्ठानविषयः संसार इत्यपिशब्दार्थः, 'निष्क्रियस्य' सकलक्रियाकलापविप्रहीणस्यात्मनः,
| SR No. | 022090 |
| Book Title | Ashtak Prakaran |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rajshekharsuri |
| Publisher | Arihant Aradhak Trust |
| Publication Year | |
| Total Pages | 354 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |