________________
૪૮
વૈરાગ્યકાલતા/શ્લોક-૪૮-૪૯ લિસા એ રૂપ જે બુદ્ધિ તે બુદ્ધિસ્વરૂપ બે પત્રના પરિણામને ભજનાર શુદ્ધ ક્રિયાની ઈચ્છા છે વિષય જેને એવો અનુબંધ અહીં વૈરાગ્યરૂપી કલ્પવેલીમાં, અંકુરના સ્થાને બુદ્ધો વડે કહેવાયો છે. III ભાવાર્થ :-- અંકુરસ્થાનીય ધર્મનું સ્વરૂપ :
શ્લોક-૪૪માં મોક્ષનું બીજ શું છે તે બતાવ્યું. હવે તે બીજમાંથી અંકુરો થાય છે તે અંકુરસ્થાનીય ધર્મ કેવો છે તેનું સ્વરૂપ બતાવે છે –
સધર્મપરાયણ એવા લોકોના આચારને જોઈને તેના જેવા આચાર કરવાની ઇચ્છા થયા પછી અસઆચારોનો ત્યાગ કરવાની ઇચ્છા થાય છે અને સઆચારોના ઉપાયોને પ્રાપ્ત કરવાની ઇચ્છા થાય છે. તે બે પ્રકારની બુદ્ધિ બીજમાંથી ઉત્પન્ન થયેલ બે પાંદડાં જેવા બે પ્રકારના પરિણામરૂપ છે અને આ બે પરિણામથી યુક્ત શુદ્ધ ક્રિયા કરવાની ઇચ્છાનો ચિત્તમાં પ્રવાહ ચાલે તેને બુદ્ધપુરુષો અંકુરના સ્થાને કહે છે. II૪૮ અવતરણિકા :
પૂર્વશ્લોકમાં બીજના વપતના ઉત્તરભાવી અંકુરાસ્થાનીય ધર્મનું સ્વરૂપ બતાવ્યું, હવે તે અંકુરામાંથી સ્કંધ બને છે, તે સ્કંધસ્થાનીય ધર્મનું સ્વરૂપ બતાવે છે – શ્લોક :
अन्वेषणा या तदुपायनिष्ठा, तत्त्वेक्षणव्यापृतयोगदृष्ट्या । असद्ग्रहोत्तीर्णविचारचारु
स्कन्धस्वरूपा प्रणिगद्यते सा ।।४९।। શ્લોકાર્ચ -
તત્ત્વને જોવામાં વ્યાપત એવી યોગદષ્ટિથી=કોઈ યોગી પુરુષ શુદ્ધ ક્વિાના ઉપાયો બતાવતા હોય ત્યારે તે શુદ્ધ ક્રિયા કેવી રીતે લક્ષ્યવેધી
