________________
વૈરાગ્યકલ્પલતા/શ્લોક-૨૬૬–૨૬૭
यत्पुण्डरीकाध्ययनं द्वितीये, प्रसिद्धमङ्गे परिकल्पितार्थम् ।। २६६ ।।
૨૦૯
શ્લોકાર્થ ઃ
ખરેખર કલ્પિત પણ વૈરાગ્યના હેતુ એવી કથા ભગવાન વડે યથાર્થ જ મનાઈ છે. જે કારણથી દ્વિતીય અંગમાં પરિકલ્પિત અર્થવાળું પુંડરીક અધ્યયન પ્રસિદ્ધ છે. II૨૬૬ા
ભાવાર્થ:
અનુસુંદર ચક્રવર્તીની કથા ઉપમિતિકારે સ્વબુદ્ધિના વૈભવથી શાસ્ત્રીય પદાર્થોના મર્મને બતાવવા અર્થે અને યોગ્ય જીવોને વૈરાગ્યની નિષ્પત્તિ અર્થે પરિકલ્પિત કરી છે. તેથી કોઈને પ્રશ્ન થાય કે અનુસુંદર ચક્રવર્તી કોઈ થયેલ વ્યક્તિ નથી પરંતુ સ્વબુદ્ધિથી પરિકલ્પિત કથા ઉપમિતિકારે કરી છે અને તેવી કથા ગ્રંથકારશ્રી કેમ કહી રહ્યા છે ? તેથી ગ્રંથકારશ્રી કહે છે – કલ્પિત પણ કથા વૈરાગ્યનો
-
હેતુ હોય તો તે યથાર્થ જ છે એમ ભગવાનને સંમત જ છે આથી પુંડરીક અધ્યયનમાં પરિકલ્પિત અર્થવાળી કથા કહીને યોગ્ય જીવોને વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થાય અને સંસારની વાસ્તવિકતાનો ખ્યાલ આવે તે અર્થે તદ્દન અસંભવી એવા પાંડુરપત્રની કથા કરેલી છે. વસ્તુત: જે કથાથી સંસારનો યથાર્થ બોધ થાય. તેવી કથા કલ્યાણનું એક કારણ હોવાથી યથાર્થ જ છે તેમ અનુસુંદર ચક્રવર્તીની કથાથી પણ સર્વ જીવ સામાન્યને આશ્રયીને સંસારના પરિભ્રમણનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ બતાવાયું છે, તેથી તે કથા યથાર્થ જ છે. II૨૬ના
શ્લોક ઃ
नेयं कथा गुणरथाध्वनि मत्कृताऽपि, स्थूलाऽपि यास्यति सतां किमनुग्रहेण । कर्पासजातिमपि किं न नृपोपभोग्यां, યુર્થાત્ સુશિલ્પિયટના પટનામવાત્રી ।।૨૬।।
