________________
વૈરાગ્યકલ્પલતા/શ્લોક-૨૩૭–૨૩૮
૫૧
શકતી નથી; કેમ કે અનુભવ વગર તેનો બોધ થાય નહીં અને શરીરની અવિકસિત અવસ્થાને કારણે તે પ્રકારના અનુભવને અનુકૂળ પરિણામનો તે કુમારીમાં અભાવ છે, તેમ સંસારી જીવોને સમાધિયોગનો અનુભવ નથી અને તે પ્રકારે કર્મના વિગમનથી નિર્મળતા નહીં થયેલી હોવાથી સમાધિયોગને અનુકૂળ કોઈ પરિણામ કરી શકે તેવી ચિત્તની ભૂમિકા નહીં હોવાથી સાધુના શમસુખને લોક જાણી શકતું નથી. આથી જ સાધુના કષ્ટકારી જીવનને દુઃખના વેદનરૂપ જ લોક જાણે છે. વસ્તુત: સંસારી જીવોને જે પ્રકારના સુખની ગંધ પણ નથી તેવું શ્રેષ્ઠ સુખ સમભાવના પરિણામથી સાધુ વેદન કરે છે. II૨૩૭ના
શ્લોક ઃ
निरुध्य लोकोऽपि विकल्पवृत्तीः,
परीक्षते चेच्छमशर्म साधोः ।
शक्यं निराकर्तुमिदं तदा स्यान्माधुर्यवन्नाविषयोऽपि वाचाम् ।।२३८ ।।
શ્લોકાર્થઃ
લોક પણ=સંસારી જીવ પણ, વિકલ્પવૃત્તિનો નિરોધ કરીને=આ મને ઈષ્ટ છે આ મને અનિષ્ટ છેઃ ઇત્યાદિરૂપ બાહ્ય પદાર્થોમાં થતી વિલ્પવૃત્તિનો નિરોધ કરીને, સાધુના શમસુખની પરીક્ષા કરે=સાધુને શમસુખ કેવું છે તેનો સ્વાનુભવથી નિર્ણય કરવા યત્ન કરે, તો માધુર્યની જેમ વાણીનો અવિષય પણ=આ માધુર્ય કેવા પ્રકારનું છે એ પ્રકારના વાણીના અવિષયવાળા માધુર્યની જેમ વાણીનો અવિષય પણ, આ=સાધુનું શમસુખ, નિરાકરણ કરવું શક્ય નથી. II૨૩૮।।
ભાવાર્થ:
પૂર્વશ્લોકમાં કહ્યું કે સાધુનું શમસુખ લોક વેદન કરી શકે તેમ નથી; કેમ કે લોકને વિષયના ભોગથી જ સુખ દેખાય છે અને વિષયોના અભાવમાં સુખની કલ્પના લોક કરી શકે તેમ નથી, છતાં કોઈ બુદ્ધિમાન પુરુષ હોય અને તે વિચારે કે આ મહાત્માઓ દેહ વગેરેની સર્વ અનુકૂળતા હોવા છતાં ભોગને
