________________
૨૪૭
વૈરાગ્યકલ્પલતા/શ્લોક-૨૩૩.
प्राप्नोति तं नैव गुणं कदाऽपि,
समाहितात्मा लभते शमी यम् ।।२३३॥ શ્લોકાર્ચ -
જ્ઞાની=સતુશાસ્ત્રોને ભણીને થયેલા બોધવાળા, તપસ્વી=શક્તિ અનુસાર બાહ્ય-અત્યંતર તપ કરનારા, પરમક્રિયાવાળા=ભગવાનના વચન અનુસાર સંયમની સમ્યફક્રિયા કરનારા, સખ્યત્વવાળા પણ મુનિ ઉપશાંતહીન શુદ્ધ આત્મભાવમાં વિશ્રાંતિને પામે તેવા ઉપશમભાવથી હીન, તે ગુણને=મોક્ષને અનુકૂળ તેવા ઉત્તમગુણને, ક્યારે પણ પ્રાપ્ત કરતા નથી જ, જેને જે ઉત્તમગુણને, શમપરિણામવાળા સમાધિયુક્ત આત્મા પ્રાપ્ત કરે છે. રિ૩૩|| ભાવાર્થ :
કોઈ મહાત્મા સંસારના ઉચ્છેદના અર્થી હોય અને સંસારના ઉચ્છેદના ઉપાયરૂપે સતુશાસ્ત્રો ભણીને બહુશ્રુત થયા હોય, વળી પોતાના બોધને અનુસાર અપ્રમાદથી બાહ્ય ને અત્યંતર તપ કરતા હોય, વળી સંયમની સર્વ ક્રિયાઓ અત્યંત ઉપયોગપૂર્વક કરતા હોય અને ભગવાનના વચનમાં સ્થિરશ્રદ્ધારૂપ સમ્યક્ત પણ વિદ્યમાન હોય છતાં નિર્વિકલ્પ દશામાં સ્થિર થઈ શકે તેવા ઉપશમભાવથી રહિત હોય, છતાં ષકાયના પાલન માટે અપ્રમાદથી ઉદ્યમ કરતા હોય તે મહાત્મા પોતાની ક્રિયાઓથી વિશિષ્ટ પુણ્યબંધ અને નિર્જરા કરીને સતત ગુણસ્થાનકની વૃદ્ધિરૂ૫ ગુણને પ્રાપ્ત કરે છે તોપણ તે મહાત્મા તેવા વિશિષ્ટગુણને પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી જ, જેવા વિશિષ્ટગુણને સમપરિણામવાળા અને સમાધિમાં રહેલા નિર્વિકલ્પદશાવાળા મુનિ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. આથી જ નિર્વિકલ્પદશાથી પૂર્વની ભૂમિકાવાળા સાધુઓને વેદનો ઉદય આદિ ન થાય તદ્ અર્થે સ્ત્રી આદિના સંસર્ગથી દૂર રહેવું આવશ્યક બને છે અને નિર્વિકલ્પદશાવાળા યોગીઓ ધ્યાનમાં વર્તતા હોય ત્યારે અનુકૂળ ઉપસર્ગ રૂપે સ્ત્રીઆદિના સંસર્ગો પ્રાપ્ત થાય ત્યારે લેશ પણ વિકાર ઉદ્ભવ થતો નથી. આથી જ વનવાસકાળમાં રામચંદ્રજી હતા ત્યારે કોઈ મહાત્મા રાત્રે ધ્યાનમાં
