________________
૨૩૮
વૈરાગ્યકલ્પલતા/બ્લોક-૨૪ तत्रादिमोक्ता किल मोक्षहेतुः,
परा पुनः स्वर्गसमृद्धिदात्री ।।२२४ ।। શ્લોકાર્ચ -
ઘીર પુરુષો વિકલ્પીન સ્વદયાને કહે છે. વળી અન્ય જીવોની દયાને વૈકલ્પિકી કહે છે વિકલ્પવાળી દયા છે એમ કહે છે. ત્યાં=બે પ્રકારની દયામાં આદિમ દયા=વિકલ્પીન સ્વદયા, મોક્ષનો હેતુ કહેવાયેલ છે. વળી બીજી વૈકલ્પિકીદયા, સ્વર્ગસમૃદ્ધિને દેનારી કહેવાયેલ છે. ર૨૪ ભાવાર્થવિકલ્યહીન અને વૈકલ્પિકી દયાનું સ્વરૂપ -
ધીર પુરુષો બે પ્રકારની દયા કહે છે. એક વિકલ્પીન દયા અને બીજી વૈકલ્પિકી દયા. જે મહાત્માઓ કષાયોના વિકલ્પનો ત્યાગ કરીને અસંગદશામાં વર્તે છે તેનું ચિત્ત નિર્વિકલ્પ સામાયિકના પરિણામવાળું છે. તેઓ “આ ઇષ્ટ છે, આ અનિષ્ટ છે” ઇત્યાદિ વિકલ્પોના ત્યાગપૂર્વક પોતાના ભાવપ્રાણમાં આત્માને સ્થિર કરવા ઉદ્યમ કરી રહ્યા છે તેથી વિકલ્પોથી પર એવી પોતાના ભાવપ્રાણના રક્ષણ રૂપ સ્વદયા તે મહાત્મામાં વર્તે છે. વળી જે મહાત્માઓને જિનવચનાનુસાર પકાયના પાલનનો અધ્યવસાય વર્તે છે તેઓ સતત અન્ય જીવોને કોઈ પીડા ન થાય, કોઈના પ્રાણ નાશ ન થાય, કોઈના કષાયનો ઉદ્રક પોતાના પ્રયત્નથી ન થાય તે પ્રકારના વિકલ્પપૂર્વક સર્વ સાધ્વાચારની ક્રિયાઓ કરે છે તેઓમાં વૈકલ્પિકી અન્ય જીવોની દયા વર્તે છે. આ બે દયામાંથી વિકલ્પીન એવી સ્વદયા મોક્ષનો હેતુ છે; કેમ કે રાગાદિના વિકલ્પોના ઉન્મેલનને અનુકૂળ યત્નપૂર્વક વિતરાગ થવાના ઉદ્યમસ્વરૂપ છે. વળી બીજી દયા સ્વર્ગસુખની સમૃદ્ધિને આપનારી છે; કેમ કે બીજાનું અહિત ન થાય તેવો સુંદરભાવ હોવાથી પોતાને ઘણી શાતા ઉત્પન્ન થાય તેવી સ્વર્ગની સમૃદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે અને જ્યારે વૈકલ્પિકી દયા અત્યંત સ્થિર થાય છે ત્યાર પછી તે મહાત્માઓ જ નિર્વિકલ્પદશાને પ્રાપ્ત કરીને પરંપરાથી મોક્ષને પ્રાપ્ત કરે છે. ૨૪
