________________
૨૦૭
વૈરાગ્યકલ્પલતા/શ્લોક-૧૯૪ શ્લોકાર્ય :
હું શરીર નથી, મન નથી જ. વાણી નથી, તેઓનો મનના પુગલોનો વાણીના પુદ્ગલોનો કે દેહના પુગલોનો હું કર્તા નથી, કારયિતા નથી અને અનુમન્તા નથી એ પ્રમાણે સમાધિના યોગથી જાણતો યોગી કયાં અહંકારમતિને કરે ? ૧૯૪TI ભાવાર્થ :
યોગીઓ જે કાંઈ શાસ્ત્રાધ્યયન કરે છે, જે કાંઈ સંયમની ક્રિયાઓ કરે છે તે અધ્યયનની કે સંયમની ક્રિયાઓથી આત્માના ભેદજ્ઞાનને સ્થિર કરવા અર્થે યત્ન કરે છે અને તે ભેદજ્ઞાનના બળથી તેઓમાં સમાધિની પ્રાપ્તિ થાય છે. તે સમાધિના યોગથી તે મહાત્માઓને પોતાના દેહકૃત, વાણીકૃત કે મનકૃત પ્રવૃત્તિમાં ક્યાંય અહંકાર થતો નથી; કેમ કે તત્ત્વની ભાવનાથી સમાધિવાળા મહાત્માઓ સૂક્ષ્મપ્રજ્ઞાથી વિચારે છે કે હું દેહ નથી, આત્મા છું તેથી દેહના બળથી કે દેહના રૂપાદિથી તેઓને લેશ પણ અહંકાર સ્પર્શતો નથી. વળી, વિચારે છે કે મન હું નથી અર્થાત્ જે મનોદ્રવ્યના બળથી હું ચિંતવન કરું છું તે મનોદ્રવ્ય હું નથી પરંતુ તે મનના અવલંબનથી જે મતિ-શ્રુતજ્ઞાનો ઉપયોગ વર્તે છે તે ઉપયોગસ્વરૂપ હું છું તેથી પોતાની મનની દઢ ચિંતવનશક્તિ કે સૂક્ષ્મ ચિંતવનશક્તિના બળથી તેઓને મદ થતો નથી કે હું આનાથી મહાન છું અર્થાત્ આ ચિંતવનશક્તિના બળથી હું અન્ય કરતાં ઘણો શક્તિશાળી છું તેવો મદ થતો નથી; કેમ કે તેનાથી ભિન્ન એવો પોતાનો આત્મા કેવલજ્ઞાનસ્વરૂપ હોવા છતાં અત્યારે તો જ્ઞાનાવરણીય-કર્મના ઉદયથી કુંઠિતશક્તિવાળો છે. આ પ્રકારે ભાવનને કારણે પૂર્ણજ્ઞાનવાળા કેવલી આદિ પ્રત્યે બહુમાનનો જ ભાવ થાય છે, તુચ્છશક્તિના બળથી ક્યારેય મદ થતો નથી. વળી તે મહાત્મા વિચારે છે કે હું જે વાણી બોલું છું તે હું નથી, તેથી પોતાની ઉપદેશશક્તિથી કે વાદશક્તિથી કે અન્ય કોઈ પ્રકારે વાણીની શક્તિથી મદ થતો નથી; કેમ કે વાણીના પુદ્ગલો હું નથી. હું તો જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા છે. આ પ્રકારે તેઓની મતિ ભાવિત છે. વળી વિચારે છે કે હું દેહરૂપ, મનરૂપ કે વાણીરૂપ ન હોઉં તોપણ હું તેનો કર્તા કે કારયિતા હોઉં કે અનુમન્તા હોઉં તેવી બુદ્ધિ થાય તોપણ
