________________
વૈરાગ્યકાલતા/શ્લોક-૧૬૭–૧૬૮
૧૮૧ સંયમના કંડકોની વૃદ્ધિને અનુકૂળ યત્ન થાય તેવો ન હોય ત્યારે અપવાદનું સેવન કરીને પણ સાધુએ સંયમના કંડકની વૃદ્ધિમાં યત્ન કરવો જોઈએ તેવા ભગવાનના વચનનો વિચાર કર્યા વગર સ્વબુદ્ધિમાત્રથી ઉત્સર્ગની રુચિને કારણે વિવિધ પ્રકારના સંયમના આચારોનો અપલાપ કરે છે અર્થાત્ સંયમવૃદ્ધિને અનુકૂળ ઉચિત એવા અપવાદપૂર્વક સેવવા યોગ્ય એવા સાધ્વાચારોનો અપલાપ કરે છે અને તેના દ્વારા ભગવાને બતાવેલા માર્ગ કરતાં અન્યમાર્ગની પ્રરૂપણા કરીને ભગવાનના માર્ગનો નાશ કરે છે. પરંતુ જે સાધુ સમાધિવાળા છે તેઓનું ચિત્ત તો સદા સમાધિના બળથી અસંગભાવને અનુકૂળ સર્વ ઉચિત ક્રિયામાં યત્ન કરવામાં પ્રેરણા કરે છે તેથી તેવા મહાત્માઓ ક્યારેય પણ ઉત્સર્ગની રુચિથી કે અપવાદની રુચિથી ઉચિત સાધ્વાચારનો અપલાપ કરતા નથી. તેથી ઉચિતસ્થાને ઉત્સર્ગ-અપવાદને યોજન કરીને સદા ભગવાને બતાવેલા માર્ગનું રક્ષણ કરે છે; કેમ કે ભગવાને અંતરંગ રીતે સંયમના કંડકોની વૃદ્ધિ થાય તેને લક્ષ કરીને સર્વત્ર ઉત્સર્ગ-અપવાદનું યોજન કરવાની અનુજ્ઞા આપી છે.
“ઉત્સાSUપવાધ્ય”માં “વિ'થી એ કહેવું છે કે સમાધિવાળા મહાત્મા અપવાદની રુચિવાળા હોતા નથી પરંતુ ઉત્સર્ગની રુચિવાળા હોય છે તેથી અપવાદની રુચિથી તો માર્ગનો ભેદ કરતા નથી પરંતુ ઉત્સર્ગરુચિથી પણ માર્ગનો ભેદ કરતા નથી. II૧૬૭ના અવતરણિકા :
પૂર્વશ્લોકમાં કહ્યું કે સમાધિવાળા મુનિઓ માર્ગભેદની પરિકલ્પના કરતા નથી. તેથી હવે તેવા મુનિઓ માર્ગભેદના અનર્થ કરતા નથી તેમ અવ્ય શું કરતા નથી તે સ્પષ્ટ કરે છે – શ્લોક :
यत्रैव सूत्रे विहितं न चापि, निवारितं किंतु चिरप्ररूढम् । समाहिता मार्गभिदाभियैव, तदप्यनालोच्य न दूषयन्ति ।।१६८।।
