________________
૧૬૦
વૈરાગ્યકલ્પલતા/શ્લોક-૧૪-૧૪૭ યદ્યપિ ઉપશમશ્રેણિ પર આરૂઢ થયેલા પાત પામીને યાવતું અનંતકાળ સંસારમાં રહે છે અને ઉપશમશ્રેણિકાળમાં તેઓ પરમસામ્યભાવને પામેલા હોય છે તેથી કાલની અપેક્ષાએ સિદ્ધિનો યત્કિંચિત્ વિલંબ પણ સંભવી શકે છે. પરંતુ જ્યારે સામ્યભાવ વર્તે છે ત્યારે સિદ્ધ ભગવંતોની વીતરાગતાની પરિણતિરૂપ ભાવને આશ્રયીને વિચારીએ તો સામ્યભાવવાળાને કલ્યાણની સિદ્ધિ દૂર નથી. આથી જ તે ભાવમાં વર્તતા મુનિઓ જ્યારે પૂર્વ ઉપાત્તકર્મને કારણે પાતને પામતા નથી ત્યારે નજીકના કાળમાં જ સિદ્ધપદને અવશ્ય પામે છે. ll૧૪કા શ્લોક :
इतस्ततो भ्राम्यति चित्तपक्षी, वितत्य यो रत्यरतिस्वपक्षौ । स्वच्छन्दतावारणहेतुरस्य,
समाधिसत्पञ्जरयन्त्रणैव ।।१४७।। શ્લોકાર્ચ -
રતિ અને અરતિરૂપી પોતાની પાંખોને વિસ્તારીને જે ચિતરૂપી પક્ષી આમથી તેમ ભ્રમણ કરે છે આની સ્વચ્છંદતા વારણનો હેતુ સમાધિરૂપી સસ્પિંજર યંત્રણા જ છે. II૧૪૭માં ભાવાર્થ :
સંસારી જીવોનું ચિત્તરૂપી પક્ષી ઇષ્ટપદાર્થોને પામીને રતિને પામે છે અને અનિષ્ટ પદાર્થોને પામીને અરતિને પામે છે. રતિઅરતિરૂપી પોતાની પાંખોને વિસ્તાર કરીને સંસારી જીવોનું ચિત્ત જે તે વિષયમાં ભમ્યા કરે છે અને આ રીતે સ્વચ્છંદતાથી સંસારી જીવો કર્મો બાંધીને દુર્ગતિઓની પરંપરાની પ્રાપ્તિરૂપ વિનાશને પામે છે. તેથી દુર્ગતિના પાતથી રક્ષણ અર્થે ચિત્તમાં વર્તતી સ્વચ્છંદતા વારણનો હેતુ સમાધિરૂપી સુંદર પાંજરાનું નિયંત્રણ જ છે. તેથી સાધુઓ આત્માને તત્ત્વથી ભાવિત કરીને સમાધિરૂપી સત્પાંજરાના નિયંત્રણથી ચિત્તને નિયંત્રિત કરે છે. ll૧૪ળા
