________________
પ્રરૂપણાવિચારગ્રસ્થાનુવાદ]
[ ૫૧ . એટલે તેવા કર્મના રસનો આસ્વાદ અને વિવિનં વિપી: પાકવું તેનું નામ વિપાક, એટલે કે કર્મના પુદ્ગલોનું ઉદયાવલીમાં પ્રવેશ થયે છતે . અનુભવેલા કર્મના જે રસો તેનું ભાવિકાળમાં પરિશાટન તે નિર્જરા છે.
તે વિપાક બે પ્રકારનો છે, એક અબુદ્ધિપૂર્વકનો અને બીજો કુશલમૂલ.તેમાં જે અબુદ્ધિપૂર્વકનો છે તે કર્મના વિપાક સમયે હું આ કર્મોનું પરિશાટન કરું એવા પ્રકારની બુદ્ધિ જેમાં નથી તે અબુદ્ધિપૂર્વક. * હવે તેમાં તે બન્નેનો વિપાક આ પ્રમાણે –તેમાં જે અબુદ્ધિપૂર્વકનો આત્મા છે તે નારક-તિર્યંચ-મનુષ્ય અને દેવને વિષે જ્ઞાનાવરણીયાદિ જે કર્મો તેનો જે વિપાક, તેના ઉદયે જે ફળ આચ્છાદનાદિરૂપ તે ફળ અબુદ્ધિને હોય છે અને તેથી કરીને તે કર્મના પરિપાક વખતે જે કર્મની નિર્જરા લક્ષણ ફળ છે, તે અબુદ્ધિપૂર્વકનો થાય છે. એટલે કે તે તપ, પરિસહજય વગેરે નારકી આદિના અજ્ઞાની જીવો વડે તપ ભૂખ્યા રહેવું પડે) પરીષહ જય (સહન ન કરવાની ઇચ્છા છતાં તે) ઉપદ્રવોને સહન કરવા ઇચ્છાયું નથી, પરંતુ (તેથી) તે કર્મના વિપાકે અવદ્યથી (તો) પાપબંધ હોય છે, તેથી કરીને એ જે વિપાક છે તે સંસારનું અનુબંધિ જ જાણવો. એટલે કે ભવપરંપરાવર્ધક જાણવો. તેવા પ્રકારની નિર્જરાવડે કરીને “મોક્ષે જવાની શક્યતા છે.” એમ જણાતું નથી અને એથી જ કરીને કહેલું છે કે તે અકુશલાનુબંધવાળા આત્માને તે અબુદ્ધિપૂર્વકની કર્મની નિર્જરા કરવા છતાં પણ તે કર્મનું ફળ, ફરી ફરી સંસારમાં પરિભ્રમણ માટે જ થાય છે. | અને જે કુશલાનુમૂલ વિપાક છે તે બાર પ્રકારના તપ વડે કરીને અને પરિસહના જયવડે કરેલ છે. અને તે વિપાક, અવશ્યપણે કરીને બુદ્ધિપૂર્વકનો જ છે. આવા પ્રકારના તે બુદ્ધિપૂર્વકના ગુણથી એટલે “આ ઉપકાર કરનાર છે,' એમ ચિંતવે જેથી કરીને તેવા પ્રકારનો જે કર્મવિપાક છે. તે શુભનો અનુબંધ કરે છે અને તેથી દેવ થાય તો દેવોને વિષે ઇન્દ્ર કે સામાનિકાદિના સ્થાનને પામે છે, અને મનુષ્યોને વિષે ચક્રવર્તી, બલદેવ-મહામાંડલિક આદિ પદોને મેળવીને, સુખની પરંપરાને
