________________
શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧
૪૩૩ નિત્યકૃત્ય છે તે તે નિત્યકૃત્ય તે જ માસમાં કરવું જોઈએ, બીજામાં નહિ. અને વિવક્ષાએ કરીને તિથિની જેમ જ ન્યૂનમાસ કે અધિક માસ પણ નિયતકાર્યમાં ઉપેક્ષણીય છે. બાકી બધામાં ગણી શકાય. તે આ પ્રમાણે :
જેવી રીતે વિવક્ષિત એવું પાક્ષિક પ્રતિક્રમણ, જે નિયતકાર્ય છે તે ચૌદશમાં જ થવું જોઇએ હવે તે ચૌદશ જો બે થઈ હોય તો પહેલી ચૌદશને છોડીને બીજીમાં જ કરવું જોઈએ. અને દિન ગણતરીવડે કરીને ચૌદશની વૃદ્ધિ હોયે છતે આ કે બીજી કોઈપણ તિથિની વૃદ્ધિ હોય તો સોલ દિવસ થાય તો પણ પંદર જ દિવસ ગણાય. અને એ પ્રમાણે કોઈપણ તિથિનો ક્ષય હોય અને તેથી દિવસ ચૌદ થતાં હોય તો પણ દિવસ પંદર જ ગણાય. તેની જેમ અહીંયા પણ સંવત્સરી પ્રતિક્રમણ આદિ જે વિવક્ષિત કાર્ય છે, તે માસને આશ્રીને ભાદરવા મહિનામાં જ નિયત છે અને જો ભાદરવો મહિનો વધ્યો હોય તો પહેલા ભાદરવાને છોડીને બીજો ભાદરવો જ લેવો જોઈએ. જો કે દિનગણતરી વડે કરીને ભાદરવા મહિનાની વૃદ્ધિ હોય કે કોઈપણ મહિનાની વૃદ્ધિ હોય તો ૮૦–દિવસ થાય. તો પણ દિવસ ૫૦ જે ગણાય–ગણવાના! જેમ પારકાને (જૈનેતરોને) પાંચ મહિના થયા હોય તો પણ ચોમાસી તરીકે સંમત છે.
વળી જે સાધુદાન આદિ પુણ્ય કૃત્ય આદિની તમે વાત કરી તે માસ નિયત નથી; પણ તે દિનમાત્ર પ્રતિબદ્ધ છે. અને તેથી કરીને તે જે કોઈ પણ દિવસને પામીને કરી શકાય છે. તેમાં પણ ક્ષણ--વિશેષ નિયતપણું હોવાવડે કરીને હોય તો રાત્રિપ્રતિક્રમણનું અને દૈવસીક પ્રતિક્રમણનું પણ નિરાલંબન જિનેશ્વર ભગવંતે કહેલી વેળાને ઓળંગીને અથવા તો તેનું પરાવર્તન કરીને કરવામાં આવે તો અનાજ્ઞા જ છે. પાક્ષિક અને દેવસિક કૃત્યોની અપેક્ષાએ કરીને પહેલો માસ પણ પ્રમાણ જ છે. મહિનાની કુક્ષિની અંદર પડેલા હોવાથી પાક્ષિક અને દેવસિક કાર્યો છે તેનું કરવાપણું હોવાથી પહેલો મહિનો પ્રમાણ છે.
હવે પાપ જે છે તે તો દરેક પ્રાણીઓને દરેક સમયે તેવા તેવા અધ્યવસાય આદિ સામગ્રીને અનુરૂપ ઉત્પન્ન થાય છે. સંતાન, મૃત્યુ અને સુધાદિ માટે તો મહિના આદિ મોટી સમયની અપેક્ષા તો દૂર રહો પરંતુ સમયની પણ અપેક્ષા નથી. અને આમ ન હોય તો મનુષ્યક્ષેત્રની બહાર રહેલાં તિયચ, દેવતા આદિના પ્રાણીઓના જન્મ મૃત્યુ સુધા આદિ બધાયના અભાવની આપત્તિ આવશે. કારણ કે ત્યાં મનુષ્યક્ષેત્રની બહાર સમયાદિરૂપ કાલનો અભાવ છે. ઇત્યાદિ પોતેજ પોતાની બુદ્ધિએ વિચારીને આવું બાલચેષ્ટિતપણું છોડી દેવું જોઈએ. || ગાથાર્થ–૨૦૯, ૨૧૦ ||
હવે પારકાના અભિપ્રાય કરીને શંકા ઊભી કરીને તેને દૂષિત કરવા માટે કહે છે. णणु बीएवि पमाणं, भद्दवए तस्स कञ्जमवि दुगुणं। अपमाणे उवहासो, इहंपि किं कायमुहवडिओ ?॥२११॥
પ્ર. ૫. ૫૫
